Δικαιοσύνη ανεξάρτητη όχι ανεξέλεγκτη

http://www.avgi.gr/article/10842/8297996/dikaiosyne-anexartete-ochi-anexelenkte

Ελισάβετ Πολυζωΐδη

Με αφορμή τις τοποθετήσεις κυβερνητικών στελεχών σχετικά με τη λειτουργία της δικαιοσύνης και το περιεχόμενο των πρόσφατων αποφάσεων των ανωτάτων δικαστηρίων της χώρας, η κυβέρνηση κατηγορείται – όχι για πρώτη φορά – για παραβιάσεις της αρχής της διάκρισης των εξουσιών.

Σύμφωνα με τον αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης σε μια ευνομούμενη πολιτεία ένας Υπουργός δεν δύναται να επικοινωνεί με έναν έγκλειστο στις φυλακές, καθώς αυτό, κατά την ερμηνεία του κυρίου Μητσοτάκη (1), συνιστά παράβαση της συνταγματικής αρχής της εν λόγω διάκρισης. 

Την αντίληψη του προέδρου της ΝΔ για την έννοια της διάκρισης των εξουσιών,  συμμερίστηκε προς έκπληξη μας και ο καθηγητής συνταγματικού δικαίου και υποψήφιος με το Ποτάμι, Σταύρος Τσακυράκης. 

Από τις σελίδες της Καθημερινής ο αρθρογράφος Πάσχος Μανδραβέλης, με αφορμή την υπόθεση Γιαννουσάκη, μίλησε για αμοραλισμό της κυβέρνησης και ηθική κατρακύλα, βλέποντας θεσμικά σκάνδαλα άνευ προηγουμένου (2). 

Τα Νέα και η Ένωση Δικαστών και Εισαγγελέων, σχολιάζοντας την αναφορά του Πρωθυπουργού στην απόφαση του ΣτΕ, αναρωτιούνται αν για την κυβέρνηση η Δικαιοσύνη συνιστά θεσμικό εμπόδιο (3), 

ενώ η Ένωση Εισαγγελέων Ελλάδος εκτιμά πως οι τοποθετήσεις της κυβέρνησης θέτουν σε κίνδυνο το ίδιο το δημοκρατικό πολίτευμα (4).

Κατά το παραπάνω αφήγημα, οι αποφάσεις των ανώτατων δικαστηρίων της χώρας οφείλουν όχι μόνο να γίνονται σεβαστές από την κυβέρνηση, αλλά απαιτείται επιπλέον να γίνονται αντιληπτές ως αυταπόδεικτα ορθές και να μένουν ασχολίαστες, καθώς απορρέουν ευθέως από το νόμο, τον οποίο οι δικαστές απλά ερμηνεύουν και τηρούν. 

Ως εκ τούτου, σύμφωνα πάντα με την παραπάνω επιχειρηματολογία, κάθε είδους έκφραση κριτικής για τις αποφάσεις των ανώτατων οργάνων της Δικαιοσύνης, από πλευράς της πολιτικής εξουσίας, συνιστά παρέμβαση και θεσμική εκτροπή. 

Δεδομένου ότι η κυβέρνηση δεν προβαίνει σε ακύρωση των εν λόγω αποφάσεων, δεν υπαγορεύει δια της απειλής το περιεχόμενο των αποφάσεων και δεν παρεμβαίνει νομοθετώντας σε εν εξελίξει διαδικασίες της Δικαιοσύνης, 

οι κραδασμοί των παραπάνω δυνάμεων πρέπει να θεωρηθούν τουλάχιστον ανόητοι. 

Η ταύτιση της κριτικής η οποία ασκείται από την εκτελεστική εξουσία στις αποφάσεις της Δικαιοσύνης, με την παραβίαση της αρχής της διάκρισης των εξουσιών, οδηγούμενη είτε από πλήρη άγνοια είτε μετά πλήρους γνώσεως, ουσιαστικά εισηγείται την εγκαθίδρυση μιας δικαστικής εξουσίας που ελέω θεού, κρίνει, επικρίνει, χαράσσει και αποφασίζει χωρίς να υπόκειται σε κριτική. 

Το παραπάνω ερμηνευτικό σχήμα, δεν είναι τίποτα λιγότερο από αναδιατύπωση του «L’ etat c’ est moi» από τη δικαστική εξουσία στην Ελλάδα του 21ου αιώνα.   

Εκκινώντας από την πεποίθηση πως η διάκριση των εξουσιών και της λειτουργίας της δικαιοσύνης, δεν αποτελεί διαδικαστικό ζήτημα,  αλλά αφορά θεμελιώδεις αρχές του δημοκρατικού πολιτεύματος, εκτιμούμε, πως κεντρικής σημασίας ζητούμενο, είναι να απαντήσουμε στο ερώτημα με ποιους όρους και με ποια μέσα η εκλεγμένη από το λαό κυβέρνηση μπορεί και πρέπει να χειριστεί προσπάθειες ακύρωσης του πολιτικού της σχεδιασμού από την δικαστική εξουσία. 

Νομιμότητα και ηθική : «Ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας (5) 

Κατάκτηση των αστικών επαναστάσεων, η διάκριση μεταξύ νομοθετικής, εκτελεστικής και δικαστικής εξουσίας, ως ρυθμιστική αρχή  του κράτους στοχεύει στη θωράκιση του δημοκρατικού πολιτεύματος από τη μετάλλαξή του σε απολυταρχικό καθεστώς. Η πολιτική εξουσία ασκείται εντός ενός κανονιστικού πλαισίου, το οποίο εγγυάται την προστασία των πολιτών από αυθαίρετες κρίσεις της εκτελεστικής εξουσίας, ενώ η Δικαιοσύνη εγγυάται την ίση αντιμετώπιση των πολιτών από το νόμο. 

Ωστόσο, σε αντιδιαστολή με όσα ισχυρίζονται ή έστω υπονοούν οι επικριτές της κυβέρνησης στις τοποθετήσεις τους, ούτε η θεσμοθετημένη διάκριση των εξουσιών ούτε η τήρηση της αρχής της νομιμότητας από τη Δικαιοσύνη δεν εγγυώνται την κοινωνική και η ηθική ορθότητα των αποφάσεων της.

 Για το λόγο αυτό, η άσκηση κριτικής στις αποφάσεις και τη λειτουργία της Δικαιοσύνης δεν είναι απλά επιτρεπτή, αλλά και αναγκαία για την υπεράσπιση των αξιών της δημοκρατίας, όπως αναδεικνύει μεταξύ άλλων το παράδειγμα των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής:

Εκκινώντας από την αρχή της ισότητας των ανθρώπων, όπως καταγράφεται στην Διακήρυξη Ανεξαρτησίας, οι Ηνωμένες Πολιτείες αποτελούν το ιστορικά πρώτο κράτος, στο Σύνταγμα του οποίου κατοχυρώνεται η διάκριση νομοθετικής, εκτελεστικής και δικαστικής εξουσίας (checks and balances). 

Ωστόσο, το κράτος, το οποίο κατά την ίδρυσή του αναφερόταν, όσο κανένα εκείνη την εποχή, στις αρχές του θετικού δικαίου και οι χειραφετητικές διαδικασίες του οποίου ενέπνευσαν τη γαλλική επανάσταση, ενσωμάτωσε στην επικράτειά του την πιο στεγνή μορφή εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, τη δουλεία.  Στη διατήρησή της συνέβαλε και η αμερικανική Δικαιοσύνη σε σημαντικό βαθμό:

Το 1857 το Ανώτατο Δικαστήριο της χώρας στην υπόθεση Dred Scott εναντίον Sandford έκρινε ότι ένας Αμερικανός αφρικανικής καταγωγής, ελεύθερος ή σκλάβος, δεν δύναται να είναι Αμερικανός πολίτης, κατά συνέπεια δεν διαθέτει δικαίωμα προσφυγής στην Ομοσπονδιακή Δικαιοσύνη. 

Το δικαστήριο ακύρωσε τον Συμβιβασμό του Μισούρι (6), αναφερόμενο στην πέμπτη τροπολογία του συντάγματος και το κατοχυρωμένο δικαίωμα ιδιοκτησίας, και ενίσχυσε  σημαντικά τα δικαιώματα των δουλοκτητών.  Επιπλέον, με την απόφασή του, το ανώτατο δικαστήριο της χώρας έκρινε, ότι το Κογκρέσο δεν διαθέτει το δικαίωμα να αποφασίσει την κατάργηση της δουλείας στις ΗΠΑ (7). Η συγκεκριμένη ερμηνεία του νόμου από την ανεξάρτητη αμερικανική Δικαιοσύνη, ήταν νομικά άρτια θεμελιωμένη ενώ την ίδια στιγμή δημιούργησε δεδομένα, τα οποία ενίσχυσαν την πορεία της χώρας προς την εμφύλια σύρραξη. 

Η κατάργηση των νομικών επιταγών όπως απέρρεαν από την κρίση του ανώτατου δικαστηρίου στην υπόθεση Dredd Scott εναντίον Sandford, επετεύχθη με την ψήφιση της 13ης, 14ης και 15ης τροπολογίας του συντάγματος στο τέλος ενός πολέμου, στα πεδία μάχης του οποίου πάνω από 750.000 άνθρωποι είχαν χάσει τη ζωή τους.  

Αντιδρώντας στην κριτική κυβερνητικών στελεχών στην πρόσφατη απόφαση του ΣτΕ, οι λειτουργοί της ελληνικής Δικαιοσύνης επιχείρησαν να αποποιηθούν των κοινωνικών και πολιτικών συνεπειών της απόφασης, επικαλούμενοι την αρχή της τήρησης της νομιμότητας. 

Για να κατανοήσουμε πόσο προβληματικός και εν τέλει κενός είναι ο παραπάνω ισχυρισμός, ωφελεί μια σύντομη ματιά στην ιστορία της Γερμανίας:

Με τους Νόμους της Νυρεμβέργης η φυλετική παράνοια των εθνικοσοσιαλιστών το 1935 απέκτησε θεσμική ισχύ και ανακήρυξε «την συντήρηση της καθαρότητας του γερμανικού αίματος» σε νομική υποχρέωση. 

Ένας από τους συντάκτες των συγκεκριμένων νομοθετημάτων ήταν ο ειδικευμένος στο διοικητικό δίκαιο νομικός, Hans Globke, η καριέρα του οποίου ξεκίνησε στο Υπουργείο Εσωτερικών της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης και συνεχίστηκε στη δημόσια διοίκηση του Τρίτου Ράιχ. Το 1936 ο κ Globke εξέδωσε ένα εγχειρίδιο για την ορθή εφαρμογή του «Νόμου για την προστασία του γερμανικού αίματος και της γερμανικής τιμής» και του «Νόμου για την προστασία της γονιδιακής υγείας του γερμανικού έθνους» και των σχετικών εγκυκλίων εφαρμογής (8), προκειμένου να διευκολυνθούν οι αρμόδιες υπηρεσίες του κράτους στην υλοποίηση των νομοθετημάτων. 

Η σταδιοδρομία του Globke συνεχίστηκε και στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας (9), όπου από το 1953 έως το 1963 διετέλεσε επικεφαλής της Καγκελαρίας υπό τον χριστιανοδημοκράτη Καγκελάριο Konrad Adenauer (10).   

Όπως ο Globke, έτσι και η πλειοψηφία των λειτουργών της Δικαιοσύνης, η επαγγελματική σταδιοδρομία των οποίων συνεχίστηκε μετά τον πόλεμο, δεν συμμετείχε με τη φυσική του παρουσία σε όσα αργότερα περιγράφηκαν ως εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. 

Ωστόσο, η ευθύνη τους για τη διάπραξη των φρικαλεοτήτων του ναζισμού έγκειται στο γεγονός ότι συνέβαλαν στη μετατροπή του μίσους και της μισαλλοδοξία σε κανονιστικό πλαίσιο του κράτους, δημιουργώντας το έδαφος πάνω στο οποίο ο εξευτελισμός της ανθρώπινης ύπαρξης συμβάδισε με τη νομιμότητα. 

Δεν αποσκοπούμε να παρομοιάσουμε τους δικαστικούς λειτουργούς της χώρας μας, με τους νομικούς,  που πρωταγωνίστησαν στις πιο σκοτεινές στιγμές της ανθρώπινης ιστορίας. 

Εκτιμούμε όμως, ότι τα παραπάνω παραδείγματα μας βοηθούν να κατανοήσουμε ότι στο πλαίσιο του δημοκρατικού πολιτεύματος και του κράτους δικαίου, ο ρόλος της Δικαιοσύνης και οι κρίσεις της, οφείλουν να έχουν αξιακό περιεχόμενο. Σε αντιδιαστολή με το ρόλο που έχει διαδραματίσει η Δικαιοσύνη στα παραπάνω παραδείγματα, στο πλαίσιο των σύγχρονων δημοκρατικά διαρθρωμένων κρατών, η ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης, πρέπει να λειτουργεί ως εγγυητής της ισότητας των πολιτών.

 Κατά συνέπεια, στη διαδικασία ερμηνείας του νόμου, πέραν της αρχής της νομιμότητας και της αναλογικότητας,  κατά την πεποίθησή μας, γνώμονας οφείλει να είναι η διεύρυνση της ισότητας των πολιτών και η άμβλυνση των υφιστάμενων ανισοτήτων. 

Στη Δημοκρατία η Δικαιοσύνη είναι τυφλή, προκειμένου να μπορέσει να εγγυηθεί ότι η κοινωνική ανισότητα δεν λαμβάνει θεσμικό αποτύπωμα, ότι η εν τοις πράγμασι ανισότητα δεν είναι αποδεκτό να ενσωματωθεί στο κανονιστικό πλαίσιο του κράτους. 

Η ερμηνεία του γράμματος του νόμου από την ανεξάρτητη Δικαιοσύνη, δεν εξελίσσεται στο κενό.  Λαμβάνει χώρα εντός ενός πολύ συγκεκριμένου κοινωνικού πλαισίου εντός του οποίου η κοινωνικοί ανισότητα λαμβάνει πολύ συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. 

Κατά συνέπεια και με γνώμονα τα παραπάνω, οι συγκεκριμένες κοινωνικές συνθήκες εντός των οποίων οι εκπρόσωποι της δικαστικής εξουσίας καλούνται να νομολογήσουν, δεν μπορεί παρά να λαμβάνονται υπόψιν, προκειμένου η Δικαιοσύνη να εκπληρώσει το ρόλο που της αντιστοιχεί σε μια ευνομούμενη και δημοκρατικά διαρθρωμένη πολιτεία. 

Στη βάση των παραπάνω σκέψεων, εκτιμούμε πως η ελληνική δικαιοσύνη δεν πληροί επαρκώς την υποχρέωσή της, να εγγυάται την ισότητα των πολιτών και την ίση μεταχείρησή τους από τα όργανα του κράτους. 

Υπό αυτή την έννοια κύριο ζητούμενο δεν είναι η αντιπολιτευτική στάση που επιδεικνύει η ελληνική Δικαιοσύνη απέναντι στην κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝΕΛ, καθώς είναι απλά η έκφραση του ταξικού προσανατολισμού της στην παρούσα συγκυρία,  αλλά πρωτίστως η αποτυχία της Δικαιοσύνης να εκπληρώσει το καθήκον της απέναντι στους πολίτες. 

Η αποτυχία αυτή είναι διαχρονική, καθώς με τις πρόσφατες αποφάσεις της η ελληνική Δικαιοσύνη αποδείχθηκε συνεπής σε ότι αφορά την νομική επικύρωση της υφιστάμενης άνισης προστασίας των πολιτών (αποφάσεις  του ΣτΕ για το PSI, κλείσιμο  της ΕΡΤ, συνταγματικότητα του Μνημονίου). 

Απέναντι σε μια ταξικά μεροληπτική Δικαιοσύνη, μια κυβέρνηση, η εκλογή της οποίας είναι αποτέλεσμα του αιτήματος των πολιτών για κοινωνική δικαιοσύνη και περισσότερη δημοκρατία, δεν μπορεί και δεν πρέπει να μείνει άπραγη. 

Οι πρωτοβουλίες της κυβέρνησης για την μετατροπή της Δικαιοσύνης σε μια εξουσία, η οποία θα υπηρετεί τους πολίτες δεν μπορεί παρά να είναι θεσμικής φύσης. 

Η αντιμετώπιση της θλιβερής εικόνας που παρουσιάζει η Δικαιοσύνη στη χώρα μας, κατά τη γνώμη μας, δεν μπορεί να αρκείται στην ανταλλαγή απόψεων για την ορθότητα των αποφάσεων της, αλλά οφείλει να ενισχύσει την ανεξαρτησία της, προχωρώντας σε μια σειρά θεσμικών πρωτοβουλιών όπως την ενίσχυση της διαφάνειας στον τρόπο λήψης αποφάσεων και την ενίσχυση της ακεραιότητας στις πειθαρχικές διαδικασίες της Δικαιοσύνης, όπως έχει εισηγηθεί η Ομάδα Κρατών Κατά της Διαφθοράς (GRECO) ήδη το 201511. 

Δεδομένου ότι το Σύνταγμα επιτάσσει η Δικαιοσύνη να είναι ανεξάρτητη, όχι ανεξέλεγκτη, η κυβέρνηση οφείλει να αντιμετωπίσει το ζήτημα, προχωρώντας στη δημιουργία ενός θεσμικού πλαισίου λειτουργίας της Δικαιοσύνης,  το οποίο θα καταστήσει την δικαστική εξουσία τυφλή απέναντι στις πιέσεις των οικονομικά ισχυρών και θα την φέρει σε θέση να εκπληρώσει το ρόλο που της αντιστοιχεί σε ένα πολίτευμα, εντός του οποίου η εξουσία ασκείται από τους πολίτες, για τους πολίτες και με τους πολίτες. 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ - ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1 Σταυρόπουλος Λάμπρος: Βουλή: Τι ανέδειξε η σύγκρουση Τσίπρα – Μητσοτάκη για Καμμένο – Πολάκη. 03.07. 2017, www.tovima.gr/politics/article/?aid=889734

2 Πάσχος Μανδραβέλης: Το αριστερό «νόμιμο και ηθικό». Καθημερινή 27.07.2017.http://www.kathimerini.gr/915823/opinion/epikairothta/politikh/to-aristero-nomimo-kai-h8iko

3 Σκληρή ανακοίνωση της Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων κατά υπουργών της κυβέρνησης. CNN Greece. 07.07.2017. Βλ.http://www.cnn.gr/news/ellada/story/88148/skliri-anakoinosi-tis-enosis-dikaston-kai-eisaggeleon-kata-ypoyrgon-tis-kyvernisis

4 Δελτίο τύπου Ένωσης Εισαγγελέων Ελλάδος. 8.7.2012 http://enosieisaggeleon.gr/%CE%B4%CE%B5%CE%BB%CF%84%CE%B9%CE%BF-%CF%84%CF%85%CF%80%CE%BF%CF%85-8-7-2017/ 

5  Άρθρο 2, Παράγραφος 1 του Συντάγματος της Ελλάδας. 

6 The Library of the Congress: Primary Documents of American History.: Missouri Compromise. Βλ. https://www.loc.gov/rr/program/bib/ourdocs/Missouri.html

7 Βλ. Introduction to the Court Oppinion on the Dredd Scott Case.https://usa.usembassy.de/etexts/democrac/21.htm

8 Hans Globke: Reichsbürgergesetz vom 15. September 1935. Gesetz zum Schutz des Deutschen Blutes und der Deutschen Ehre vom 15.September 1935. Gesetz zum Schutz der Erbgesundheit des deutschen Volkes (Ehegesundheitsgesetz) vom 18. Oktober 1935 nebst allen Ausführungsvorschriften und den einschlägigen Gesetzen und Verordnungen. Beck, München, Berlin 1936. Βλέπε: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/ff/Stuckart10.pdf

9  Η περίπτωση του Globke δεν αποτελεί εξαίρεση, καθώς σύμφωνα με στοιχεία πρόσφατης έρευνας του Ομοσπονδιακού Υπουργείου Δικαιοσύνης μεταξύ του 1949 και 1973 πάνω από το 50% του στελεχιακού δυναμικού του Υπουργείου πριν από το τέλος του πολέμου, υπήρξαν μέλη του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος, ενώ 16% των στελεχών του πουργείου είχαν προσληφθεί επί εθνικοσοσιαλιστικού καθεστώτος Βλ. Viele Nationalsozialisten zogen direkt ins Bundesjustizministerium um. Die Zeit. 09.10.2016. http://www.zeit.de/wissen/geschichte/2016-10/nationalsozialismus-bonner-republik-bundesjustizministerium-akte-rosenburg

10 Αρχείο Fritz Bauer: Η υπόθεση Globke (Der Fall Globke, Fritz-Bauer-Archiv), βλέπε: http://www.fritz-bauer-archiv.de/index.php/genocidium/der-fall-globke

 Ελισάβετ Πολυζωΐδη, πολιτική επιστήμονας