http://fotachloma.wordpress.com/2012/01/30/%CE%B5%CE%BD-%CE%BC%CE%B5%CE%B3%CE%AC%CE%BB%CE%B7-%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B1%CF%80%CE%BF%CE%B9%CE%BA%CE%AF%CE%B1-200-%CF%80-%CF%87/
Εν μεγάλη Ελληνική αποικία, 200 π.Χ.
Σας φαίνεται επίκαιρο, γραμμένο για την εποχή μας; Πέρα ως πέρα αληθινό ίσως; Σε μια εποχή όπου η τηλεόραση και τα περιοδικά lifestyle έχουν πολτοποιήσει τις συνειδήσεις μας και οι λογοτέχνες κι οι ποιητές χάθηκαν σε εξεζητημένες φόρμες και ιδέες, ο Αλεξανδρινός ποιητής ξυπνά και θέτει εκ νέου, με τον πιο απλό και εναργή τρόπο την σπουδαιότητα της Ποίησης στην αντιμετώπιση της πολιτικής παράνοιας που παρακολουθούμε στον καιρό μας.
ΕΝ ΜΕΓΆΛΗ ΕΛΛΗΝΙΚΉ ΑΠΟΙΚΊΑ, 200 π.Χ.
Ότι τα πράγματα δεν βαίνουν κατ’ ευχήν στην Αποικία
δεν μέν’ η ελαχίστη αμφιβολία,
και μ’ όλο που οπωσούν τραβούμ’ εμπρός,
ίσως, καθώς νομίζουν ουκ ολίγοι, να έφθασε ο καιρός
να φέρουμε Πολιτικό Αναμορφωτή.Όμως το πρόσκομμα κ’ η δυσκολία
είναι που κάμνουνε μια ιστορία
μεγάλη κάθε πράγμα οι Αναμορφωταί
αυτοί. (Ευτύχημα θα ήταν αν ποτέ
δεν τους χρειάζονταν κανείς). Για κάθε τι,
για το παραμικρό ρωτούνε κ’ εξετάζουν,
κ’ ευθύς στον νου τους ριζικές μεταρρυθμίσεις βάζουν,
με την απαίτησι να εκτελεσθούν άνευ αναβολής.Έχουνε και μια κλίσι στες θυσίες.
Παραιτηθείτε από την κτήσιν σας εκείνη·
η κατοχή σας είν’ επισφαλής:
η τέτοιες κτήσεις ακριβώς βλάπτουν τες Αποικίες.
Παραιτηθείτε από την πρόσοδον αυτή,
κι από την άλληνα την συναφή,
κι από την τρίτη τούτην: ως συνέπεια φυσική·
είναι μεν ουσιώδεις, αλλά τι να γίνει;
σας δημιουργούν μια επιβλαβή ευθύνη.Κι όσο στον έλεγχό τους προχωρούνε,
βρίσκουν και βρίσκουν περιττά, και να παυθούν ζητούνε·
πράγματα που όμως δύσκολα τα καταργεί κανείς.Κι όταν, με το καλό, τελειώσουνε την εργασία,
κι ορίσαντες και περικόψαντες το παν λεπτομερώς,
απέλθουν, παίρνοντας και την δικαία μισθοδοσία,
να δούμε τι απομένει πια, μετά
τόση δεινότητα χειρουργική.-Ίσως δεν έφθασεν ακόμη ο καιρός.
Να μη βιαζόμεθα· είν’ επικίνδυνον πράγμα η βία.
Τα πρόωρα μέτρα φέρνουν μεταμέλεια.
Έχει άτοπα πολλά, βεβαίως και δυστυχώς, η Αποικία.
Όμως υπάρχει τι το ανθρώπινον χωρίς ατέλεια;
Και τέλος πάντων, να, τραβούμ’ εμπρός.Κωνσταντίνος Π. Καβάφης
Μιλάμε λοιπόν για την Μεγάλη Ελληνική Αποικία.
Μην ξεχνάμε πως ο Κ.Π.Κ. δεν έζησε ποτέ μόνιμα στην Ελλάδα αλλά πάντοτε παρατηρούσε τα τεκταινόμενα από μια τρίτη, αντικειμενική σκοπιά, στην Αλεξάνδρεια, γνωστή ελληνική παροικία στις αιγυπτιακές ακτές η οποία ανθούσε στην εποχή του με Έλληνες εμπόρους και βιομήχανους.
Το κείμενο ανήκει στην συλλογή Ποιήματα 1897-1933. Μια εποχή πολιτικών αλλαγών.
Ο ατιμωτικός ελληνοτουρκικός πόλεμος έχει παρέλθει με επώδυνες συνέπειες για την Ελλάδα.
Ο εκβιομηχανισμός και οι μεταρρυθμίσεις του Χαρίλαου Τρικούπη στην αναιμική ελληνική οικονομία οδήγησαν στην πτώχευση και στην Ελλάδα επιβάλλεται Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος ο οποίος εκμηδενίζει ολοκληρωτικά την ελληνική πολιτική ζωή (που στάθηκε ανίκανη να αποτρέψει την Πτώχευση).
Οι μεταρρυθμίσεις ξεκινούν και επώδυνα αντι-λαικά μέτρα έρχονται να επιβληθούν.
Ας δούμε τα πράγματα λίγο συγκριτικά.
Οι ομοιότητες είναι προφανείς: σήμερα, σχεδόν 100 χρόνια μετά, ζούμε μια πρωτόγνωρη κρίση.
Η λαικίστικη πολιτική των πολιτικών ταγών, η σπάταλη διαχείριση του δημοσίου χρήματος, η άμετρη χρηματοδότηση πολεμικών εφοδίων και η ασύστολη διαφθορά οδηγούν σε δημοσιονομικά ελλείματα πολύ μεγάλα για να τα σηκώσουν οι κρατικοί ώμοι.
Ζητάμε ενίσχυση από διεθνή φορέα (το Δ.Ν.Τ.) γιατί όπως επισημαίνει και η ιστορικός Λένα Διβάνη, ”Οι ξένοι μπαίνουν στο σπίτι σου μόνο αν τους ανοίξεις την πόρτα” και εκείνοι μας την παρέχουν αβλεπί. Όχι όμως και άνευ ανταλλάγματος:
εκχώρηση της – ήδη περιορισμένης – εθνικής κυριαρχίας, αυστηρό πρόγραμμα λιτότητας, βάρβαρα και ανισοβαρή μέτρα, εκκαθάριση του μικρομεσαίου κεφαλαίου και εξώθηση της κοινωνίας προς τα άκρα:
οι πτωχοί πτωχεύουν περισσότερο και οι ικανοί καπηλεύονται την Κρίση εις ώφελός τους.
Όσοι θεωρούν ότι η Ιστορία ποτέ δεν επαναλαμβάνεται θα διαφωνήσουν. Και έχουν απόλυτο δίκιο. Οι ιστοριές συγκυρίες, τα παραγωγικά αίτια και η κοινωνικοοικονομική διάρθρωση της Ελλάδας του τότε διαφέρει αρκετά από εκείνην του τώρα. Αυτό όμως δεν μας αποτρέπει από το να κάνουμε ορισμένους παραλληλισμούς.
Σε αυτό το κλίμα λοιπόν, ο Καβάφης συνθέτει ένα κείμενο ποιητικό.
Πρόκειται για ένα από τα λεγόμενα ”ψευδοιστορικά” του ποιήματα, δεδομένου ότι αναφέρεται σε ιστορικά γεγονότα και αναφορές που ποτέ δεν υπήρξαν, αλλά με την ίδια την χρήση των πλαστών στοιχείων προσπαθεί να περάσει ένα μήνυμα· βρισκόμαστε στο 200 π.Χ. Η Αρχαία Ελλάδα όπως την γνωρίζαμε έχει εκπνεύσει, και αυτό φαίνεται στην παρακμή και την ύφεση που έχει απλωθεί στην Μεγάλη Ελληνική Αποικία. Περιμένουμε σε λίγα χρόνια να απλωθεί στα πέρατα της Οικουμένης η πιο λαμπρή και σπουδαία αυτοκρατορία που υπήρξε εως τότε, η ρωμαική.
Υπό αυτό το πρίσμα, η λήψη σπασμωδικών μέτρων και μεταρρυθμίσεων φαίνεται σχεδόν ανώφελη, γεγονός που δημιουργεί μια τραγική ειρωνία.
Την ειρωνία δε αυτή, προσπαθεί να την επιτείνει. Σε αντίθεση με τον Παλαμά, που περίπου την ίδια περίοδο καυτηριάζει την πολιτική σήψη των καιρών με τα Σατυρικά Γυμνάσματά του, με τόνο οργισμένο και οξύ, ο Καβάφης είναι μεν πιο νηφάλιος, αλλά περισσότερος περιπαικτικός.
Με ψυχραιμία και με νηφαλιότητα, ειρωνεύεται την πολιτική αναδιαμόρφωσης που ακολουθείται και προτείνει σύνεση και υπομονή.
Σήμερα λοιπόν, σ’ αυτές τις στενωπούς που ζούμε, ας ακούσουμε την γέρικη σοφή του Αλεξανδρινού: ”Να μη βιαζόμεθα· είν’ επικίνδυνον πράγμα η βία. Τα πρόωρα μέτρα φέρνουν μεταμέλεια.” Μια μεταμέλεια που θα αντηχοί εις το εξής συχνά στην ζωή του τόπου. Ας εκμεταλλευτούμε ό,τι μας έχει απομείνει από την τόσην δεινότηταν την χειρουργικήν, και ας προσπαθήσουμε και πάλι, ”να τραβούμ’ εμπρός”.
Κωνσταντίνος Καβάφης
Ἐν Mεγάλῃ Ἑλληνικῄ Ἀποικία, 200 π.Χ.
Ὅτι τα πράγματα δεν βαίνουν κατ’ εὐχήν στήν Ἀποικία
δέν μέν’ ἡ ἐλαχίστη ἀμφιβολία,
καί μ’ όλο πού ὁπωσοῦν τραβοῦμ’ ἐμπρός,
ἴσως, καθώς νομίζουν οὐκ ὀλίγοι, να ἔφθασε ὁ καιρός
νά φέρουμε Πολιτικό Ἀναμορφωτή.
Ὅμως τό πρόσκομμα κ’ ἡ δυσκολία
εἶναι πού κάμνουνε μιά ἱστορία
μεγάλη κάθε πρᾶγμα οἱ Ἀναμορφωταί
αὐτοί. (Εὐτύχημα θα ἦταν ἄν ποτέ
δέν τούς χρειάζονταν κανείς.) Γιά κάθε τί,
γιά τό παραμικρό ρωτοῦνε κ’ ἐξετάζουν,
κ’ εὐθύς στόν νοῦ τους ριζικές μεταρρυθμίσεις βάζουν,
μέ τήν ἀπαίτησι νά ἐκτελεσθοῦν ἄνευ ἀναβολής.
Ἕχουνε καί μιά κλίσι στές θυσίες.
Παραιτηθεῖτε ἀπό τήν κτήσιν σας ἐκείνη∙
ἡ κατοχή σας εἶν’ ἐπισφαλής:
ἡ τέτοιες κτήσεις ἀκριβῶς βλάπτουν τές Ἀποικίες.
Παραιτηθεῖτε ἀπό τήν πρόσοδον αὐτή,
κι ἀπό τήν ἄλληνα τήν συναφῆ,
κι ἀπό τήν τρίτη τούτην: ὡς συνέπεια φυσική∙
εἶναι μέν οὐσιώδεις, ἀλλά τί νά γίνει;
σας δημιουργοῦν μιά ἐπιβλαβή εὐθύνη.
Κι ὅσο στόν ἔλεγχό τους προχωροῦνε,
βρίσκουν καί βρίσκουν περιττά, καί νά παυθοῦν ζητοῦνε∙
πράγματα πού ὅμως δύσκολα τά καταργεῖ κανείς.
Κι ὅταν, μέ τό καλό, τελειώσουνε τήν ἐργασία,
κι ὁρίσαντες και περικόψαντες τό πᾶν λεπτομερῶς,
ἀπέλθουν, παίρνοντας καί τήν δικαία μισθοδοσία,
νά δοῦμε τί ἀπομένει πιά, μετά
τόση δεινότητα χειρουργική. –
Ἴσως δέν ἔφθασεν ἀκόμη ὁ καιρός.
Να μή βιαζόμεθα∙ εἶν’ ἐπικίνδυνον πρᾶγμα ἡ βία.
Τά πρόωρα μέτρα φέρνουν μεταμέλεια.
Ἔχει ἄτοπα πολλά, βεβαίως και δυστυχώς, ἡ Ἀποικία.
Ὅμως υπάρχει τί τό ἀνθρώπινον χωρίς ἀτέλεια;
Καί τέλος πάντων, νά, τραβούμ’ ἐμπρός.
[1928]
Ένα ιστορικοφανές ποίημα του Καβάφη
με θέμα την αρνητική δράση των Πολιτικών Αναμορφωτών που αναλαμβάνουν να επανορθώσουν την οικονομική κατάσταση μιας ελληνικής αποικίας.
Η δράση του ποιήματος τοποθετείται στα 200 π.Χ.,
όταν η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στρέφει την προσοχή της προς τις ελληνικές περιοχές και αποφασίζει να αναμιχθεί ενεργότερα στις υποθέσεις τους.
Το 197 π.Χ. ο Φίλιππος ο Ε΄ της Μακεδονίας θα ηττηθεί στις Κυνός Κεφαλές και το τέλος της ελληνιστικής εποχής θα ακολουθήσει με γοργούς ρυθμούς.
Η χρονική τοποθέτηση, επομένως, του ποιήματος σε αυτή την εποχή ενισχύει την ειρωνεία του ποιητή καθώς η ελληνική αποικία είναι ούτως ή άλλως καταδικασμένη
είτε αποφασίσει να καταφύγει στη βοήθεια του Πολιτικού Αναμορφωτή είτε όχι.
Ο όρος Πολιτικός Αναμορφωτής αποτελεί αναχρονισμό, καθώς στην εποχή εκείνη δεν είχε ακόμη καθιερωθεί ο όρος αυτός, αλλά ο ποιητής θέλοντας να καυτηριάσει τη δράση εκείνων που αναμειγνύονται στις ξένες υποθέσεις με το πρόσχημα της βοήθειας, δημιουργεί -κατά την προσφιλή του συνήθεια- ένα δικό του ιστορικό σκηνικό, προσαρμοσμένο στις ποιητικές του ανάγκες,
οπότε ο αναχρονισμός δεν επηρεάζει αρνητικά το αποτέλεσμα.
Η κατάσταση στην αποικία (που δεν κατονομάζεται) είναι άσχημη
και παρόλο που η πρόοδος της πολιτείας συνεχίζεται,
εντούτοις αρκετοί πιστεύουν πως πρέπει να αιτηθούν τη βοήθεια κάποιου Αναμορφωτή.
Η ειρωνεία του ποιητή είναι σαφής όταν τονίζεται ότι η πολιτεία συνεχίζει να προχωρά μπροστά και να προοδεύει, υπό την έννοια ότι σύντομα η αποικία αυτή όπως και οι υπόλοιπες ελληνικές πόλεις θα τεθεί υπό τον έλεγχο των Ρωμαίων,
οπότε στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν περιθώρια
ούτε προόδου ούτε και βελτίωσης της κατάστασης.
Ο Αναμορφωτής θα προέλθει είτε από τη μητρόπολη είτε από κάποια ξένη πολιτεία,
κάτι που δεν διευκρινίζεται καθώς σε κάθε περίπτωση θα είναι κάποιος ξένος,
εντελώς αποστασιοποιημένος από την εκεί κατάσταση και τους πολίτες
και θα έρθει να επιβάλλει σκληρά μέτρα,
χωρίς να τον απασχολούν οι αρνητικές επιπτώσεις.
Ο δισταγμός της πολιτείας να καταφύγει στη λύση του Αναμορφωτή είναι λογική
μιας και οι Αναμορφωτές έχουν τη συνήθεια να έρχονται και να ελέγχουν τα πάντα, αδιαφορώντας για τις περιστάσεις που έχουν οδηγήσει στη δημιουργία διαφόρων καταστάσεων, έστω και αρνητικών, και προχωρούν αμέσως σε δραστικές επιλογές,
με σκοπό να αλλάξουν τα πάντα ριζικά.
Θα ήταν ευτύχημα να μη χρειαζόταν καμία πολιτεία να καταφύγει σε αυτούς, όπως σχολιάζει ο ποιητής, καθώς το μόνο που τους απασχολεί είναι να φτάσουν στο υποτιθέμενα θετικό αποτέλεσμα της οικονομικής επανόρθωσης,
βασιζόμενοι όμως κυρίως στις θυσίες και στις περικοπές,
αδιάφορο αν οι θυσίες αυτές λειτουργούν με πολλαπλό τρόπο εις βάρος της πολιτείας.
Οι Αναμορφωτές δεν έχουν κανένα λόγο να ασχολούνται με τις αρνητικές συνέπειες που θα έχουν οι επιλογές τους, μιας και οι ίδιοι έρχονται από αλλού και δε θα χρειαστεί να βιώσουν τη λαίλαπα που θα προκαλέσουν με τις δήθεν λύσεις τους.
Η σταθερή απάντηση των Αναμορφωτών σε κάθε πρόβλημα είναι οι περικοπές και οι συνεχείς θυσίες, όχι η δημιουργία αλλά η κατακρεούργηση,
όχι το ενδιαφέρον για τους πολίτες αλλά ο ψυχρός υπολογισμός.
Τίποτε δεν έχει σημασία για τους Αναμορφωτές πέρα από το τελικό αποτέλεσμα,
έστω κι αν αυτό προκύψει μέσα από βίαιες ανατροπές για ολόκληρη την κοινωνία.
Οι Αναμορφωτές δε γνωρίζουν τις λεπτές ισορροπίες που έχουν δημιουργηθεί με τα χρόνια σε μια κοινωνία, δεν ενδιαφέρονται για τους πολίτες και τις ανάγκες τους,
το μόνο που κάνουν είναι να «βρίσκουν και βρίσκουν περιττά».
Όντας αποστασιοποιημένοι και αδιάφοροι για την πολιτεία,
οι Αναμορφωτές τα θεωρούν όλα περιττά.
Κι όταν τελειώσουν το χειρουργικό τους έργο τι απομένει;
Μια οικονομική επανόρθωση στα χαρτιά
και μια κοινωνία που έχει έρθει αντιμέτωπη με το σκληρό πρόσωπο των κρατούντων.
Εκείνοι παίρνουν στο ακέραιο την ανταμοιβή τους -τους αξίζει άλλωστε για το αποτελεσματικό τους έργο- και η πολιτεία μένει ακρωτηριασμένη.
Ο Καβάφης δεν επιλέγει τη λύση των Αναμορφωτών,
δε συμφωνεί με τους ξενόφερτους ειδικούς που ξέρουν μόνο να κόβουν κάθε τι περιττό,
γι’ αυτό και προτείνει την αναμονή και τη σύνεση προτού η πολιτεία καταφύγει σε κάτι που μόνο ως έσχατη λύση θα μπορούσε να θεωρηθεί.
Βέβαια, ο ποιητής που τόσο αγαπά την παρακμή, έχει φροντίσει ήδη από την αρχή του ποιήματος (200 π.Χ.) να καταστήσει σαφές ότι επί της ουσίας δεν μπορεί να υπάρξει λύση, εφόσον σύντομα οι Ρωμαίοι θα έλθουν και θα κατακτήσουν τα πάντα.
Ο χρόνος στον οποίο έχει τεθεί η δράση του ποιήματος (200 π.Χ.) έρχεται σε εμφανή αντίθεση με την αισιόδοξη νότα του τελευταίου στίχου που πρεσβεύει ότι τουλάχιστον
η πολιτεία προχωρά μπροστά.
Ο ποιητής, άλλωστε, δεν επιθυμεί να στηρίξει τη σκέψη ότι η πολιτεία θα σωθεί χωρίς τους Αναμορφωτές, η πολιτεία είναι ούτως ή άλλως χαμένη.
Εκείνο που τον ενδιαφέρει είναι να δώσει με μεγαλύτερη έμφαση
την άρνησή του απέναντι στους Αναμορφωτές.
Ακόμη και μια πολιτεία που είναι καταδικασμένη να χαθεί
δεν έχει κανένα λόγο να στρέφεται στους Αναμορφωτές.
Μια πολιτεία με τα λάθη και της ατέλειές της είναι σαφώς προτιμότερη
από μια πολιτεία που έχει πέσει στα χέρια απρόσωπων και αδιάφορων Αναμορφωτών
που έρχονται για να ανατρέψουν τα πάντα.
Είναι προτιμότερο να ζει μια κοινωνία με τις ατέλειές της αλλά και τις θετικές της προσδοκίες, παρά να καταφεύγει σ’ εκείνους που ξέρουν να βλέπουν μόνο τις ατέλειες.
Βέβαια υπάρχει και ο μνημοδιοδουλος Στέφανος Κασιμάτης της Καθημερινής που δεν καταλαβαίνει ΧΡΙΣΤΟ και στο ποίημα βλέπει τον Καβάφη να μας λέει πόσο καλοί ειναι οι αναμορφωτές μας.Enjoy
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου