Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής αποτελούν, για περισσότερο από έναν αιώνα, το κέντρο και το σύμβολο του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος.
Μετά μάλιστα την κατάρρευση- αυτοκτονία του σοβιετικού «Υπαρκτού Σοσιαλισμού», είναι η μόνη χώρα που εξάγει και επιβάλλει σε όλο τον πλανήτη πρότυπα τρόπου ζωής, οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης, του καταναλωτικού της πολιτισμού, αν τέλος πάντων θεωρηθεί αυτό που ζούμε πολιτισμός, χωρίς ουσιαστικά ανταγωνιστή, χωρίς αντίπαλο δέος.
Παρά τα σοβαρά κοινωνικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν, οι ΗΠΑ παραμένουν Υπερδύναμη, πάνε καλά οικονομικά, κρινόμενες με τους βασικούς δείκτες με τους οποίους είθισται να μετράται η «οικονομική πρόοδος», ότι κι αν σημαίνει αυτό. Εξακολουθούν να είναι η πιο ισχυρή χώρα στον κόσμο με όλους τους δείκτες που θα μπορούσε κάποιος να χρησιμοποιήσει για να την συγκρίνει με άλλα κράτη.
Φτιαγμένες από εποίκους που ήθελαν κυρίως την ατομική επιτυχία, αν και δεν έλειπαν ορισμένες θρησκευτικές ομάδες με ισχυρή, δική τους συλλογική συγκρότηση, σύμφυτες με ένα έντονα ατομικιστικό πνεύμα, που γνώρισε τη μεγαλύτερη αποθέωση, όπως και παγκοσμίως, μετά τις δεκαετίες του 1970 και του 1980, με τον θρίαμβο του νεοφιλελευθερισμού, οι ΗΠΑ γνώρισαν πολύ περιορισμένο εργατικό, σοσιαλιστικό ή κομμουνιστικό κίνημα στη διάρκεια της ύπαρξής τους.
Με αποκορύφωμα την περίοδο του Μακαρθισμού, οι σοσιαλιστικές και κομμουνιστικές ιδέες θεωρήθηκαν ενίοτε ακόμα και ως εγκληματικές και ξενοκίνητες και, όχι σπάνια, καταδιώχθηκαν απηνώς.
Οι ιδέες του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού γεννήθηκαν στην Ευρώπη, και στην Ευρώπη προκάλεσαν τις πρώτες Επαναστάσεις, προτού το φαινόμενο βρει μιμητές στην Ασία ή τη Λατινική Αμερική.
Με αυτά τα ιστορικά και τα διεθνή δεδομένα μόνο κατάπληξη μπορούν να προκαλέσουν τα αποτελέσματα των τελευταίων δημοσκοπήσεων του Ινστιτούτου Gallup στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Υπέρ του σοσιαλισμού η πλειοψηφία νέων Αμερικανών και Δημοκρατικών ψηφοφόρων!
Σύμφωνα με αυτά, το 51% των νέων Αμερικανών, έως και 29 ετών δηλώνουν ότι είναι θετικά προδιατεθειμένοι απέναντι στον Σοσιαλισμό, ενώ λιγότερο από τους μισούς, το 45% μόνο, βλέπουν θετικά τον καπιταλισμό!
Η πτώση της δημοτικότητας του καπιταλισμού είναι κατακόρυφη, κατά 12% μέσα στα δύο τελευταία χρόνια. Το 2010 το 68% των νέων έβλεπαν θετικά τον καπιταλισμό, πράγμα που σημαίνει ότι έχασε περίπου το ένα τρίτο της ελκτικής δύναμής του στη νεολαία, μέσα σε διάστημα μόλις οκτώ χρόνων.
Όσο μεγαλώνει η ηλικία των Αμερικανών, τόσο πέφτει η δημοτικότητα του σοσιαλισμού και αυξάνεται η δημοτικότητα του καπιταλισμού. Αλλά κατά κανόνα οι νέοι είναι συνήθως προαναγγελία του μέλλοντος, της κατεύθυνσης που παίρνει μια κοινωνία, οι ηλικιωμένοι υπενθύμιση του παρελθόντος και της παράδοσής της.
Το ινστιτούτο δεν διαπίστωσε μόνο τη μαζική στροφή της νεολαίας προς τον σοσιαλισμό. Διαπίστωσε και κάτι άλλο. Για πρώτη φορά στην ιστορία οι διακείμενοι συμπαθώς προς τον σοσιαλισμό έγιναν πλειοψηφία μεταξύ των ψηφοφόρων του Δημοκρατικού Κόμματος, ανεξαρτήτως ηλικίας. Όχι τόσο γιατί αυξήθηκαν αυτοί καθ΄ εαυτοί, αλλά γιατί μειώνεται με πολύ γρήγορους ρυθμούς η υποστήριξη προς τον καπιταλισμό. Το 2016 είχε θετική γνώμη για τον καπιταλισμό το 56% των ψηφοφόρων των Δημοκρατικών, φέτος το ποσοστό αυτό έχει πέσει στο 47%.
Στην πραγματικότητα δεν αλλάζει μόνο η άποψη για τον σοσιαλισμό, αμφισβητείται και το θεμέλιο του νεοφιλελευθερισμού, η θέση δηλαδή που ισχυρίζεται ότι η ανεμπόδιστη δράση του κεφαλαίου είναι περίπου ένα αναγκαίο και φυσικό φαινόμενο, στο οποίο καλά θα κάνουμε να υποτασσόμαστε χωρίς πολλές «κόνξες».
Όπως είπε η Alissa Quart του Economic Hardship Reporting Project στο CNBC: «Σταματήστε να κατηγορείτε τον εαυτό σας κι αρχίστε να κατηγορείτε το σύστημα, ή αρχίστε να κατηγορείτε τις βαθύτερες αιτίες εξαιτίας των οποίων είστε τρωτοί και ασταθείς. Υπάρχουν δυνάμεις που είναι οργανωμένες εναντίον σας, από τους φόρους που πληρώνετε μέχρι την εργασιακή σας ανασφάλεια».
Να προσθέσουμε στο σημείο αυτό ένα ακόμα πιο εκπληκτικό εύρημα που έρχεται να προστεθεί στα προηγούμενα, προερχόμενο αυτό από τις έρευνες που έκανε πέρυσι το Ινστιτούτο για τα Εγκλήματα του Κομμουνισμού:
Σε μια χώρα που ο κομμουνισμός θεωρείται περίπου έγκλημα και όπου δεν υπάρχει άξιο λόγου Κομμουνιστικό Κόμμα, και σχεδόν τριάντα χρόνια μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού στη Ρωσία, το 21% των πολύ νέων Αμερικανών δηλώνει ότι θα ψήφιζε έναν kομμουνιστή Πρόεδρο!
Η επιδείνωση των κοινωνικών συνθηκών στις ΗΠΑ
Τα αποτελέσματα αυτά είναι ασφαλώς εκπληκτικά. Οι περισσότεροι Αμερικανοί σχολιαστές τα ερμήνευσαν ως αντανάκλαση της επιδείνωσης των κοινωνικών δεικτών και του γεγονότος ότι, επί πολλές δεκαετίες, η κοινωνική θέση των περισσότερων Αμερικανών πολιτών χειροτερεύει.
Μπορεί η οικονομία να αναπτύσσεται, τα κοινωνικά οφέλη όμως διανέμονται πολύ άνισα, ενώ μειώνεται διαρκώς ο πλούτος που πηγαίνει σε δημόσια αγαθά και υποδομές. Κάθε νέα γενιά ζει χειρότερα από τους γονείς τους, τέσσερις στους δέκα Αμερικανούς κάνουν και δεύτερη δουλειά για να τα φέρουν βόλτα, όσο για τις διακοπές και την ξεκούραση, ένα πρόσφατο άρθρο του Business Insider υπογράμμιζε πόσο πλεονεκτική ήταν η κατάσταση, στον τομέα αυτό, των χωρικών τον Μεσαίωνα, εν σχέσει με τους σημερινούς εργαζόμενους!
Η αύξηση των ανισοτήτων και η υποβάθμιση των δημόσιων αγαθών συνεχίζεται επί μισό αιώνα και αντανακλάται πάρα πολύ καλά στην ηλικιακή κατανομή των συμπαθειών σε Σοσιαλισμό/Καπιταλισμό. Όσο πιο ηλικιωμένοι είναι οι πολίτες, τόσο καλύτερος είναι ο καπιταλισμός που γνώρισαν και τόσο πιο πολύ είναι επηρεασμένοι από τον αντικομμουνισμό, την ιδεολογία του Ψυχρού Πολέμου, αλλά και τα πραγματικά προβλήματα της Σοβιετικής ‘Ενωσης.
Τακτική, συγκυριακή ή στρατηγική στροφή;
Αυτή η εξήγηση είναι εύλογη μεν, διερωτάται όμως κανείς αν είναι και επαρκής.
Αν αρχίσει κανείς από αυτό που βλέπει, όχι από αυτό που φαντάζεται ότι βλέπει, διαπιστώνει και εμπειρικά ακόμα, ότι σήμερα το δυτικό σύστημα λειτουργεί πολύ μακριά από το σημείο ευστάθειας και ενίοτε το σπάει. Συμβαίνει με πολύ διαφορετικούς τρόπους, αλλά συμβαίνει παντού.
Ένας βασικός δυτικός θεσμός όπως η ΕΕ αμφισβητείται καίρια (γαλλικό δημοψήφισμα 2005, Brexit κλπ.). Το ΝΑΤΟ, ο άλλος βασικός θεσμός, γνωρίζει με την Τουρκία, ίσως τη μεγαλύτερη κρίση της ιστορίας του. Παντού διευρύνουν την απήχησή τους κάποιας μορφής «αντισυστημικές» δυνάμεις, της «ριζοσπαστικής δεξιάς» ή της «ριζοσπαστικής αριστεράς» ή δύσκολα ταξινομήσιμες.
Μια βαθιά «εξέγερση» διατρέχει όλο τον δυτικό κόσμο, βρίσκοντας κάθε τόσο το ένα ή το άλλο κόμμα, πρόσωπο, ή θέμα να εκδηλωθεί. Είναι πια ο κανόνας, όχι η εξαίρεση.
Είναι αξιοσημείωτο ότι η στροφή της αμερικανικής νεολαίας και των Δημοκρατικών ψηφοφόρων προς την ιδέα του Σοσιαλισμού, σημειώνεται σε μια εποχή που δεν υπάρχει παγκοσμίως σοσιαλισμός ως πρακτική εναλλακτική, μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και των συμμάχων της.
Από την άλλη, όσο σοβαρά κι αν είναι τα κοινωνικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι Αμερικανοί, δεν έχουν σύγκριση με καταστάσεις όπως αυτές που γνώρισε αυτή η χώρα κατά το παρελθόν, όπως το Κραχ του 1929, τέτοιες δηλαδή που να δικαιολογούν πολύ μεγάλες πολιτικο-ιδεολογικές μετατοπίσεις.
Πώς έγιναν άλλωστε «σοσιαλιστές» οι νέοι Αμερικανοί, σε μια χώρα που δεν διαθέτει ουσιαστικά μαζική αριστερά, μαζικά σοσιαλιστικά ή κομμουνιστικά κινήματα; Πώς λένε ότι υποστηρίζουν τον σοσιαλισμό όταν η συντριπτική πλειοψηφία όσων το λένε δεν έχουν διαβάσει, το πιθανότερο, μια σελίδα ενός σοσιαλιστικού βιβλίου ή μιας αριστερής εφημερίδας;
Ένα περίσσευμα συνείδησης;
Υποθέτει λοιπόν κανείς ότι τα ευρήματα αυτά δεν απεικονίζουν μόνο την σταδιακή πλην σαφή επιδείνωση των κοινωνικών συνθηκών, αλλά και την απόκτηση συνείδησης ευρύτατων κοινωνικών στρωμάτων για τον επικίνδυνο, «προϊστορικό» και βάρβαρο χαρακτήρα της υπάρχουσας κοινωνικής, οικονομικής και διεθνούς τάξης, για την αναδυόμενη και ολοκληρωτική Αυτοκρατορία του Χρήματος που ισοπεδώνει ανθρώπους, χώρες και πολιτισμούς στο διάβα της, απειλώντας την επιβίωση της ανθρωπότητας και σε κάθε περίπτωση τα όποια ψήγματα πολιτισμού ενδεχομένως διαθέτουμε.
Αντανακλά ενδεχομένως την ενστικτώδη, αδιαμεσολάβητη και γι΄ αυτό πιο γνήσια και πιο έντονη αναγνώριση της ζωτικής ανάγκης μιας ριζικά διαφορετικής κοινωνικής και διεθνούς τάξης.
Μπορεί το ίντερνετ, εξάλλου, να χρησιμοποιείται ευρύτατα πια για την χειραγώγηση μεγάλων κοινωνικών συνόλων από ελαχιστότατες μειοψηφίες, συμβαίνει όμως και κάτι άλλο. Έστω και υπό παραμορφωμένη μορφή, φτάνει στον εγκέφαλο των ανθρώπων, εκτός από άπειρα «σκουπίδια», μια πληθώρα πληροφοριών για τη δράση του χρηματιστικού κεφαλαίου και των μεγάλων πολυεθνικών, για τους κινδύνους για την υγεία των ανθρώπων και για την ίδια την επιβίωση της ζωής στον πλανήτη, για τους αδιάκοπους πολέμους που συνεχίζονται.
Εκεί, στο κέντρο του Συστήματος, μπορεί κάποιος να νοιώσει καθαρότερα τη φύση του. Κοιτάζοντας τον κόσμο από την κορυφή του μπορεί να τον δει καλύτερα.
Πρόκειται ασφαλώς για υπόθεση εργασίας. Δεν έχουμε ποσοτικά στοιχεία ή δημοσκοπήσεις που να στηρίζουν την άποψή μας. Αλλά θα μπορούσε να είναι μια ερμηνεία, γιατί το δημοσκοπικό εύρημα για τον σοσιαλισμό και τον καπιταλισμό υποδηλώνει κάτι βαθύτερο από την απλή αναγνώριση ορισμένων κοινωνικών, οικολογικών ή διεθνών προβλημάτων, που θα μπορούσαν να αντιμετωπισθούν, στο πλαίσιο του υπάρχοντος καθεστώτος και συστήματος, με κάποιες νέες και διαφορετικές πολιτικές. Υποδηλώνει απόρριψη του καθεστώτος και αναζήτηση άλλου.
Αν θέλει κανείς να είναι αισιόδοξος, μπορεί να ελπίσει ότι τα ευρήματα αντανακλούν τη σταδιακή διαμόρφωση ενός «περισσεύματος συνείδησης» που ξεπερνάει το «περίσσευμα ανάγκης». Μια αντίληψη για τον «σοσιαλισμό», ή όπως αλλιώς θέλετε να ονομάσετε μια ριζικά διαφορετική κοινωνική μορφή οργάνωσης, απομακρυσμένη από τον ακραίο ατομικισμό του «Όλοι εναντίον Όλων»- η ετυμολογία άλλωστε της λέξης σοσιαλισμός είναι «κονωνισμός» -πιο κοντινή ίσως στο πνεύμα του Μαρξ παρά σε αυτό του Λένιν, αφού άλλωστε αναπτύσσεται στην ίδια τη μητρόπολη, όχι σε μια ημιπεριφέρεια του καπιταλισμού.
Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης βιώθηκε παγκοσμίως ως απόδειξη της αδυναμίας των ανθρώπων να οικοδομήσουν μια κοινωνική τάξη που θα υποτάσσει την οικονομία στον Άνθρωπο και όχι τον Άνθρωπο στην τσέπη του και τελικά σε αυτούς που την ελέγχουν.
Καταρρέοντας, η Σοβιετική Ένωση έδωσε όμως επίσης την ευκαιρία στον Καπιταλισμό και τη Δύση να δείξουν καθαρά το πρόσωπό τους και προς τους… υπόλοιπους κατοίκους του πλανήτη και προς τους ίδιους του λαούς των αναπτυγμένων δυτικών χωρών.
Σε αυτό το πρόσωπο αντιδρούν τώρα, αυτό είναι που τους τρόμαξε και τους εξόργισε.
Η εξαφάνιση άλλωστε του «Υπαρκτού (κατ΄ άλλους Ανυπάρκτου) Σοσιαλισμού» άμβλυνε και την ανάμνηση των αρνητικών πτυχών του «σοβιετικού πειράματος». Αυτές οι αρνητικές πτυχές ήταν, ιδίως μετά το 1956 και το 1968, ένα βασικό φρένο στην ανάπτυξη σοσιαλιστικών προσανατολισμών στις δυτικές χώρες.
*Ο Δημήτρης Κωνσταντακόπουλος είναι δημοσιογράφος του Αθηναϊκού/Μακεδονικού Πρακτορείο Ειδήσεων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου