Η διαρκής σχέση του Μικρούτσικου με τον Καββαδία αντικατόπτριζε τη σχέση διαρκείας με την Αριστερά-σχέση που και στην περίπτωση του Σαββόπουλου παραμένει καθοριστική αν και με μία αντίστροφη πορεία, πεισματικής εναντίωσης όσο περνούν τα χρόνια

Nathalie Hatziantoniou

"Η διαρκής σχέση του Μικούτσικου με τον Καββαδία αντικατόπτριζε τη σχέση διαρκείας με την Αριστερά-σχέση που και στην περίπτωση του Σαββόπουλου παραμένει καθοριστική αν και με μία αντίστροφη πορεία, πεισματικής εναντίωσης όσο περνούν τα χρόνια". (Αναδημοσιεύω εδώ ολόκληρο το κομμάτι που έγραψα στο Έθνος της Κυριακής για τον Θάνο Μικρούτσικο)

Στη νεότερη εποχή ο Χέμινγουεϊ νομίζω το παρατήρησε πρώτος και το κατέγραψε στη λογοτεχνία του. Στις κηδείες του Νότου η τελετουργία είναι κάπως διαφορετική. 

Κάποτε συμβαίνουν πράγματα που δεν κλείνουν μόνον τις υποθέσεις του παρελθόντος, αλλά εισηγούνται τα κεφάλαια του μέλλοντος. 

Και στην Ελλάδα έχει συμβεί αυτό κάποιες φορές, σε δύσκολες ιστορικές εποχές, σε κηδείες σημαντικών προσωπικοτήτων, πάντα με πολιτικό «πρόσημο». 

Συνέβη και στην κηδεία του Θάνου Μικρούτσικου ως επιτομή του περάσματός του από τη ζωή και την κύριας «εμμονής» του που τον καθόρισε ως σημαντικό δημιουργό και ως διαρκώς ενεργό διανοούμενο της Αριστεράς. 

Το διαρκές κυνήγι της Αριστερής «ουτοπίας» για μία καλύτερη ζωή, κυνήγι καθόλου μάταιο αν σκεφτείς κι εκείνους τους στίχους του Αναγνωστάκη («Κι ήθελε ακόμη»): 

«Έβλεπα τώρα Πόσα κρυμμένα τιμαλφή έπρεπε να σώσω Πόσες φωλιές νερού να συντηρήσω μέσα στις φλόγες».

 Κι ακριβώς σ΄αυτό τον αγώνα και σ΄αυτή την αγωνία ανταποκρινόταν ως υπόσχεση η κραυγή του κόσμου καθώς περνούσε ανοιχτό το φέρετρο. 

«Θάνο δεν παραδινόμαστε. Δεν παραδινόμαστε..».

Ο καθένας μπορεί να δώσει το περιεχόμενο που θέλει σ’ αυτή την υπόσχεση της αντίστασης. Αλλά το σίγουρο είναι ότι ήταν μία Αριστερή υπόσχεση και ότι την εμπεριείχε αυτός ο άλλος στίχος που «κατέτρυχε» τον Μικρούτσικο, του Καββαδία αυτός απ΄τη «Γυναίκα»: 

«Χόρεψε πάνω στο φτερό του καρχαρία». 

Άλλωστε η σχέση του Μικρούτσικου με την Αριστερά συνοδοιπόρησε με την σχέση του με τον Καββαδία. 

Από εκεί ξεκίνησε στα 5 του πρωτακούγοντας το «Μαραμπού» στα γόνατα του πατέρα του, στην κουζίνα του πατρικού του.

 Στον Καββαδία επέστρεφε τακτικά ανάμεσα στον Μπρεχτ, τον Καρυωτάκη, τον Ρίτσο, τον Καβάφη, τον Μπίρμαν, τον Χικμέτ, τον Ελευθερίου, τον Αλκαίο, τον Τριπολίτη, τον Ιωάννου, τον Λαχά, τον Κακουλίδη, τη Μαστοράκη, τον Γκανά, τη Δημουλά... 

Και βέβαια στον ίδιο τον Μικρούτσικο έλαχε να αποδείξει στον απλό κόσμο ότι ο Καββαδίας δεν είναι απλά ένας ποιητής της θάλασσας. 

«Είναι βαθύτατα πολιτικός καθώς», εξηγούσε « χρησιμοποίησε τη θάλασσα, τους ναύτες και την καθημερινότητα στα καράβια, για να υποστηρίξει, κυρίως προς τα νέα παιδιά, ότι αν αξίζει τον κόπο που ήρθαν σε αυτή τη γη είναι για να κατακτήσουν το αδύνατο και να σπρώξουν τα πράγματα πέρα από τα όριά τους. 

Αυτό εννοεί και ο περίφημος στίχος «χόρεψε πάνω στο φτερό του καρχαρία». 

Δεν διαφέρει από το σύνθημα του γαλλικού Μάη «Ας είμαστε ρεαλιστές, ας κατακτήσουμε το αδύνατο»». 

Και από αυτής της απόψεως βέβαια εάν ο Διονύσης Σαββόπουλος, όταν πληροφορήθηκε επί σκηνής τον θάνατο του Μικρούτσικου είχε πράγματι μία πρόθεση υποτίμησης (όπως το εξέλαβαν πολλοί) λέγοντας «είχαμε την θλιβερή είδηση του θανάτου του Θάνου Μικρούτσικου. Εκφράζουμε την λύπη μας. Θα θυμόμαστε πάντα πως μελοποίησε τον Καββαδία», η ίδια η σχέση του Μικρούτσικου με τον Καββαδία δίνει και την καλύτερη απάντηση.

 Η διαρκής σχέση με τον Καββαδία αντικατόπτριζε τη σχέση διαρκείας με την Αριστερά-σχέση που και στην περίπτωση του Σαββόπουλου παραμένει καθοριστική αν και με μία αντίστροφη πορεία, πεισματικής εναντίωσης όσο περνούν τα χρόνια.

Όπως και να χει μαζί με την ποίηση ο Μικρούτσικος ανακάλυψε εγκαίρως και την Αριστερά

 Ξεκίνησε ως μέλος του Επαναστατικού Κομμουνιστικού Κινήματος Ελλάδας, του περίφημου ΕΚΚΕ. Αυτή η πολιτική του επιλογή παρότι διαφοροποιήθηκε τα επόμενα χρόνια, καθόρισε ωστόσο και την φιλοσοφική, αισθητική και πολιτική του σκέψη (παρέμεινε μέχρι τέλους μαρξιστής) και την πορεία του στο τραγούδι ή ακόμα και το είδος των φωνών που θα επέλεγε γι αυτό. 

Στο ΕΚΚΕ ήταν και η Μαρία Δημητριάδη, νύφη του τότε, παντρεμένη με τον μικρότερο αδελφό του Ανδρέα.

 Κι εκείνη την περίοδο αυτές οι ανησυχίες γέννησαν και τον πρώτο του μεγάλο δίσκο, τα «Πολιτικά Τραγούδια» με μελοποιημένη ποίηση του Βολφ Μπίρμαν και του Ναζίμ Χικμέτ. Ηδη από εκεί επιβιώνουν σχεδόν όλα τα τραγούδια: 

Μπαλάντα για τους ασφαλίτες, Αυτούς τους έχω βαρεθεί, Μικρόκοσμος, Αν η μισή μου καρδιά, Η πιο όμορφη θάλασσα. 

Τότε δόθηκε και η αρχική σύσταση που τον συνόδευσε εφεξής.

 Η τέχνη είναι πολιτική πράξη και ο καλλιτέχνης έχει μία αποστολή που δεν μπορεί παρά να είναι προοδευτική και παιδευτική στον χώρο της πρωτοπορίας και της διαμόρφωσης συνείδησης.

Από το ΚΚΕ αποχώρησε το 1982 έχοντας μέχρι τότε «συνοψίσει» τους Αριστερούς αγώνες, τα οράματα και τα βάσανα, με την ποίηση του Ρίτσου και του Μαγιακόφσκι (Καντάτα για τη Μακρόνησο / Σπουδή σε Ποιήματα του Βλαδίμηρου Μαγιακόβσκι), του Λόπε δε Βέγα («Φουέντε Οβεχούνα»), του Ελευθερίου «Τροπάρια για φονιάδες» (με τη «Δίκοπη Ζωή» άρρηκτα δεμένη με τη φωνή του σπουδαίου Γιωργου Μεράντζα κι ας υπήρξαν έκτοτε κι άλλες σπουδαίες ερμηνείες), των Μπρεχτ, Ρίτσου, Αναγνωστάκη, Αλκαίου και Λάδη (Τραγούδια της Λευτεριάς), του Μπρεχτ επίσης (Μουσική Πράξη Στον Μπρεχτ) με την άλλη εμβληματική φωνή του Γιάννη Κούτρα που θα τον ακολουθήσει μαζί με την Αιμιλία Σαρρή και τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου το 79, στην έκδοση του «Σταυρού του Νότου». 

Και τι παράδοξο μ΄ένα τρόπο.

 Όλα ποίηση, φωνές και πολιτικές ανησυχίες συντείνουν στο ίδιο πάντα μοτίβο.

 Του αμετάπειστου αγωνιστή στο κυνήγι της ουτοπίας.

 Ολοι οι δρόμοι τον οδηγουν στον Καββαδία, ο ίδιος όμως οδηγείται στο ΠΑΣΟΚ. 

Εξοργισμένος με την επιλογή της ηγεσίας της Αριστεράς να συγκυβερνήσει με τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, τον οποίο μάλιστα βάφτισε «αρχιερέα της διαπλοκής» και έχοντας γι αυτό πάρει αποστάσεις από το ΚΚΕ, συνομιλεί με τον Ανδρέα Παπανδρέου και τον στηρίζει την περίοδο του «βρώμικου ΄89».

 Στην τελευταία κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου (1993 - 1996) τοποθετείται εξωκοινοβουλευτικός αναπληρωτής υπουργός Πολιτισμού με υπουργό τη Μελίνα και όταν εκείνη ένα χρόνο αργότερα πεθαίνει, αναλαμβάνει το υπουργείο και ένα ρόλο που διατήρησε μέχρι το 1996 και τον σχηματισμό της κυβέρνησης του Κώστα Σημίτη.

Αν και η πασοκική περίοδος του Μικρούτσικου είναι και πολιτικά η πιο αμήχανη στην αντανάκλασή της στον κόσμο της «πούρας» Αριστεράς, τόσο η θητεία του στο ΥΠΠΟΑ όσο και το έργο του δεν εκπέμπουν καμία αμηχανία, ούτε και στατικότητα.

 Αντίθετα συναντά ξανά τον Καββαδία (Γραμμές των Οριζόντων, 1991), επεκτείνει το συμφωνικό αλλά και το τζαζ ιδίωμά του (π.χ.Duo For Alto Saxophone / Opera For One) σε μία διαδικασία που θα προαναγγείλει και την ενασχόλησή του αργότερα με την όπερα και ταυτόχρονα αιμοδοτεί διαρκώς τη σχέση του με την ποίηση των «αριστερόστροφων» νοημάτων και συμβολισμών και την σχέση του με το τραγούδι και με τις φωνές του, επιλεγμένες πάντα μία-μία (από τον εξαιρετικό λυρικό Θωμαϊδη,

 μέχρι πιο όψιμα τον καθαρόαιμα λαϊκό Μητροπάνο ή τον βασιλιά της αφηγηματικότητας Χρήστο Θηβαίο ή τον σπουδαίο και ως ερμηνευτή Πασχαλίδη,

 ή τη στακάτη και εσωτερική Ρίτα Αντωνοπούλου κ.ά.). 

Και μπορεί η σχέση του με τον Χρήστο Λαμπράκη να στηλιτεύεται, ο ίδιος όμως ως υπουργός Πολιτισμού αποδεικνύεται συνεπής με τον..Θάνο Μικρούτσικο.

 Η διακυβέρνησή του είναι οραματική στο επίπεδο και της εσωτερικής οργάνωσης του υπουργείου και των θεσμών (όπως είναι βέβαια το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου ή η πρώτη φορά που το Φεστιβάλ Αθηνών διαρρηγνύει τη σχέση αποκλειστικότητας με το Ηρώδειο).

Το φλερτ με το ΠΑΣΟΚ λήγει άδοξα και οριστικά και η σχέση του με τους παλαιότερους συντρόφους του αποκαθίσταται με άξονα μάλιστα δύο πολιτικά γεγονότα του 1999 που γεννούν και την κίνηση «1η Μάρτη» : 

την παράδοση του Κούρδου ηγέτη Οτσαλάν (και τη μεγάλη συναυλία διαμαρτυρίας στο Σύνταγμα) και τους βομβαρδισμούς του ΝΑΤΟ στη Γιουγκοσλαβία…

Το επόμενο πολιτικό φλερτ θα το πυροδοτήσει το δημοψήφισμα του 2015 που θα φέρει μαζί με τους προσωπικούς του στενούς φίλους Γιάννη Μηλιό και Γιωργο Κιμούλη τη σχέση με τον Αλέξη Τσίπρα και τον ΣΥΡΙΖΑ. 

Η περίοδος διακυβέρνησης δεν θα τον βρει κοντά τους μέχρι τέλους. 

Το 2018 τα 100 χρόνια από την ίδρυση του ΚΚΕ τον βρίσκουν στην αρχική Αριστερή του «μήτρα». «Το ΚΚΕ είναι το μόνο κόμμα που δεν δημιουργεί ψευδαισθήσεις ότι στο βάρβαρο καπιταλισμό, ειδικά σήμερα, μπορούν τα πράγματα να γίνουν καλύτερα (...) Εγώ είμαι οριστικά μαζί με το ΚΚΕ», δηλώνει απερίφραστα στην παρουσίαση της επανεκτέλεσης του έργου "Καντάτα για τη Μακρόνησο - Σπουδή σε ποιήματα του Βλαδίμηρου Μαγιακόφσκι" από τις εκδόσεις "Σύγχρονη Εποχή".. Διατηρώντας στενή προσωπική φιλία με τον Δημήτρη Κουτσούμπα, στις βουλευτικές εκλογές του 2019 τοποθετείται στην τελευταία τιμητική θέση του ψηφοδελτίου επικρατείας του ΚΚΕ. Και στο πλαίσιο του 45ου Φεστιβάλ ΚΝΕ - «Οδηγητή» δίνει στις 20 Σεπτέμβρη 2019 την τελευταία του συναυλία.

Έχοντας στα 72 του χρόνια διαγράψει πολλούς ομόκεντρους κύκλους (γύρω από την έννοια της Αριστεράς και γύρω από την ποίηση, προεξάρχοντος του Καββαδία) ο Θάνος Μικρούτσικος κάνει βαριά κι ανεπιστρεπτί άρρωστος την τελευταία συγκλονιστική και συνεπή πολιτική επιλογή: 

Ζητά η κηδεία του να είναι πολιτική, ζητά από τους οικείους του να μην μαυροντυθούν και να μη θρηνησουν, ζητά η σορός του να αποτεφρωθεί (είναι ο πρώτος επώνυμος που παρέδωσε τη θνητότητά του στη Ριτσώνα) και βέβαια διασώζει μία τελευταία «φωλια νερού» ζητώντας αντί στεφάνου τα χρήματα να δοθούν για τα προσφυγόπουλα της Μόριας. 

Αν αυτή είναι η ανάγνωση του «δεν παραδινόμαστε» που ακούστηκε στην

κηδεία του, τότε σαφώς αυτό το λαϊκό «μετάλλιο» του ανήκε.