Σάββατο 16 Μαρτίου 2019

«Κρύβοντας τον φασισμό κάτω από την ψυχοπαθολογία»«Κρύβοντας τον φασισμό κάτω από την ψυχοπαθολογία» Ελενα-Ολγα Χρηστίδη








 


«Η ψυχολογιοποίηση είναι από τα σημαντικότερα φαινόμενα που έφερε στην επιφάνεια η κοινωνική ψυχολογία: 
η δυνατότητα να επιρρίψει κανείς το περιεχόμενο ενός μηνύματος στο πρόσωπο εκείνου που το έγραψε ή το διέδωσε, η δυνατότητα να το αποδώσει σε προσωπικά κίνητρα ή να το αναγάγει αποκλειστικά και μόνο στην υποκειμενικότητα, αποτελεί μια στρατηγική που εφαρμόζεται καθημερινά. 
Είναι μια στρατηγική που παρατηρείται στους πολιτικούς ελιγμούς, στις ad hominem πολεμικές μεταξύ διαφόρων σχολών σκέψης, στις φήμες που κυκλοφορούν σε μια πόλη, στους αφορισμούς της εκκλησίας, στην καταδίκη των υποτιθέμενων εχθρών του λαού, στις συκοφαντίες των αιρετικών, στους καβγάδες που διανθίζουν την καθημερινή μας ζωή.» 

 Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου του Στ. Παπαστάμου «Ψυχολογιοποίηση: οι επιπτώσεις των ψυχολογικών ερμηνειών στα φαινόμενα κοινωνικής επιρροής».

Στην περίπτωση της τρομοκρατικής ισλαμοφοβικής επίθεσης στη Ν. Ζηλανδία, στα ΜΜΕ ενεργοποιήθηκε άμεσα ή εν λόγω διαδικασία. 
Δεν ήταν η πρώτη φορά που σημειώνεται κάτι τέτοιο σε αντίστοιχα φαινόμενα, και οι λόγοι είναι πολλοί: 
από πολιτικές σκοπιμότητες συγκάλυψης και δικαιολόγησης ακροδεξιών πολιτικών και ρατσιστικής ρητορικής, μέχρι τη δυσκολία του ατόμου/μάρτυρα (και του κοινωνικού συνόλου που παρατηρεί και καταγράφει) να εξηγήσει εύκολα ένα ακραίο τραυματικό γεγονός μέσα στην κοινότητα.
Η κοινωνική ψυχολογία καταδεικνύει πως συχνά για τη διατήρηση της «ομοιομορφίας» της ομάδας, κάθε ακραία απειλητική συμπεριφορά και στάση την επωμίζεται αποκλειστικά το άτομο (ή η εξω-ομάδα) που την προκάλεσε, στο οποίο δίνεται αυτόματα η θέση του «μαύρου προβάτου». 
Έτσι η απειλή εξωστρακίζεται και η ομάδα διατηρεί την ακεραιότητά της: δεν έφταιγε το σύνολο και οι μηχανισμοί του, αλλά το άτομο που πλέον σηκώνει όλο το βάρος της αποτρόπαιας πράξης.
Και όπου φταίει το άτομο, οι αιτίες κάθε πράξης αναζητώνται ενδοατομικά και όχι κοινωνικά. Και βέβαια, τι άλλο θα βρούμε στην ενδο-ατομική διερεύνηση της ακραίας, έξω από τη «νόρμα», συμπεριφοράς;
 Μια είναι πάντα η απάντηση: την (αναφερόμενη ως) ψυχοπαθολογία.
Το πρόβλημα με αυτή την προσέγγιση είναι διττό: 
αρχικά, τι είναι η ψυχοπαθολογία; 
Δε θα μπούμε εδώ σε επιστημονικές αναλύσεις, εύκολα όμως μπορούμε να πούμε ότι η ψυχοπαθολογία, από την αρχή της κωδικοποίησής της (κυρίως στην εξέλιξη του δυτικού πολιτισμού), δεν είναι ανεξάρτητη από το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο εμφανίζεται: το τι είναι ή δεν είναι «φυσιολογικό», εξαρτάται πάντα από το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο παρατηρείται και το χωροχρόνο στον οποίο καταγράφεται.
Με αυτή την έννοια, ακόμα κι αν π.χ. πούμε ότι ο Χίτλερ είχε ψυχοπαθολογία (προσέγγιση που έχει διερευνηθεί από διάφορους επιστήμονες και ερευνητές), αυτό δεν φτάνει για να μας εξηγήσει το τέρας του ναζισμού και τις συνέπειες του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
Σε δεύτερο επίπεδο, η προσέγγιση αυτή είναι προβληματική γιατί βλέπει το δέντρο και όχι το δάσος: τις πολιτικές, τον δημόσιο λόγο, τους συστημικούς μηχανισμούς καταπίεσης που οπλίζουν το χέρι του φασισμού. 
Χάνουμε την ισλαμοφοβία, τον ακραίο ρατσισμό, τις πολιτικές που καλλιεργούν την οπλοχρησία, τις διεθνείς δυναμικές που ενισχύουν την παντοδυναμία της δύσης σε βάρος του υπόλοιπου κόσμου.
Τώρα, και για όσες μέρες θα μιλάμε έντονα για το τραγικό συμβάν στη Ν. Ζηλανδία, θα πρέπει να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους: δε θα μιλάμε για ψυχοπαθολογία, αλλά για ισλαμοφοβία. 
Δε θα συζητάμε για ψυχολογικά προβλήματα, αλλά για ακροδεξιές πολιτικές. Δε θα αναρωτιόμαστε για την παιδική ηλικία του δράστη• αλλά για τις κυρίαρχες πολιτικές του ανεπτυγμένου κόσμου, που δημιουργούν τις κατάλληλες συνθήκες για να εκκολαφθεί ξανά το αυγό του φιδιού.
  • Η Ελενα-Ολγα Χρηστίδη είναι ψυχολόγος, επιστημονικά υπεύθυνη Ελληνικού Προγράμματος Πιστοποίησης Θυμάτων Βασανιστηρίων, επιστημονικά υπεύθυνης Orlando LGBT+

1 σχόλιο:

  1. Δικρίνω μία σοβαρή αντίφαση στον δυτικό κόσμο: από την μιά όλοι χωράνε και από την άλλη όλοι αυτοί δεν είναι συμβατοί μεταξύ τους π.χ. lgbt+ καὶ πρόσφυγες καὶ παράτυποι μετανάστες πιστοὶ του Ισλάμ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή