Του Φραγκίσκου Καλαβάση*
Οι αυγουστιάτικες τηλεοπτικές ειδήσεις εξαφάνισαν το όνομα Τσίπρας. Το ίδιο και τα πρωτοσέλιδα. Και οι εσωκομματικές διεργασίες. Η πολυεπίπεδη εξαφάνιση του έως χθες πρωταγωνιστή της πολιτικής μας ζωής σκηνοθετεί μια νέα οργάνωση της πραγματικότητας, με πυρήνα την φαινομενική απουσία. Ένα σκηνικό απουσίας της πραγματικότητας.
Πριν 50 χρόνια κυκλοφόρησε στη Γαλλία το μυθιστόρημα “Η Εξαφάνιση”1. Τριακόσιες περίπου σελίδες, χωρίς πουθενά το γράμμα e, το πιο συχνό γράμμα στην γαλλική γλώσσα. Ο συγγραφέας, Ζωρζ Περέκ, στηρίχτηκε στην τεχνική του lipogramme(λιπογράμμα, από το ελληνικό λείπω και γράμμα) για να δείξει πώς οι κανόνες και οι απαγορεύσεις στη γραφή ελευθερώνουν και χτίζουν το βαθύτερο περιεχόμενο.
Ο Περέκ πάντρεψε αριστοτεχνικά την αυστηρότητα με τη φαντασία. Τα μαθηματικά με τη λογοτεχνία. Κοπιαστικά και απρόβλεπτα. Προσέγγισε τη βία της απώλειας. Την οργανωτική δύναμη της απουσίας. Θέτοντας περιορισμούς στην έκφραση, εμφάνισε την ποικιλία των αντιθέσεων, των επιθυμιών, των βιωμάτων.
Οι εγχώριες τηλεοπτικές ειδήσεις και η αυγουστιάτικη πολιτική ρητορεία επιχειρούν να ενώσουν τον αυταρχισμό με την επιθυμία. Εύκολα και επιφανειακά. Θέτοντας περιορισμούς στην πραγματικότητα, εμφανίζουν εκφραστικό παραλήρημα. Εξαφανίζουν την αναγκαιότητα της ποικιλίας, χωρίς να γνωρίζουν πού θα τους βγάλει. Όπως κάνουν με την απλή αναλογική.
Σκηνοθετούν την επιθυμητή εικόνα τους στην οθόνη για να ισοπεδώσουν με την οθόνη την πραγματικότητα. Όπως με το πανεπιστημιακό άσυλο. Εξαφανίζοντας κάθε είδους αναστολή. Και κάθε είδους ενοχή. Ασυγκράτητα, όπως στους βιασμούς και στις γυναικοκτονίες. Εξαφανίζοντας γεγονότα, όπως στις εθνοκαθάρσεις και στο Ολοκαύτωμα.
Η επιστήμη, όπως και η λογοτεχνία, δεν έχουν στόχο ούτε να αποκλείσουν κανέναν ούτε να εξαφανίσουν πτυχές της πραγματικότητας. Να εμβαθύνουν επιδιώκουν. Να σχεδιάσουν μοντέλα και αφηγήσεις, που συμπεριλαμβάνουν και τις πιο αόρατες πτυχές, τις υποθέσεις, τις πιο απρόβλεπτες εκφάνσεις. Σαν αυτές που μας οδηγεί το λιπόγραμμα. Με δυσκολίες, με αντιφάσεις και παράδοξα, που έκαναν την επιστήμη και την τέχνη πιο ισχυρή, πιο τολμηρή.
Η συγγραφή χωρίς το πιο εύχρηστο γράμμα είναι μια δύσκολη και τολμηρή άσκηση. Μπορεί καθένας να δοκιμάσει, παίζοντας. Με τρεις γραμμές για το αύριο χωρίς το γράμμα α. Όταν αρχίζεις να γράφεις, δεν γνωρίζεις πού θα σε βγάλει. Επινοείς λέξεις για να προσεγγίσεις τον αφηγηματικό σου στόχο, αλλά οι επινοημένες λέξεις δημιουργούν νέους δρόμους. Νέες διατάξεις, νέους συνδυασμούς, νέες πραγματικότητες, που ίσως δεν είχες φανταστεί. Βιώματα που ίσως δεν είχες συγκρατήσει.
Η αυγουστιάτικη πολιτική δεν κύλησε τυχαία προς τη δημοσιογραφία της εξαφάνισης. Ίσως είναι το αφελές κατάντημα μιας ολέθριας σχέσης. Ανάμεσα στην πολιτική και τη δημοσιογραφία. Ίσως είναι η ήττα της μεταπολίτευσης, που διατήρησε και έθρεψε τη διεστραμμένη εργαλειοποίηση της διπολικής λογικής. Με τη λογική του φως-σκότος, εμείς-εκείνοι. Φτωχαίνοντας την πολιτική ζωή και τη δημοσιογραφική αξιοπιστία.
Η πολιτική που εργαλειοποιεί χωρίς να σέβεται συντρίβεται. Όταν το πολιτικό σύστημα θέτει αυθαίρετες απαγορεύσεις για να αποκλείσει και να εξαφανίσει, δεν γνωρίζει πού θα καταλήξει. Περιορίζει και περιορίζεται ανάμεσα στο φως και το σκότος. Καθώς εξαφανίζει τους αντιπάλους, εξαφανίζεται και η πολιτική. Ανεξέλεγκτα. Η ρητορεία της πόλωσης υποβαθμίζει την απλή αναλογική, ακόμη κι από εκείνον που την εφαρμόζει. Η αγωνία της πόλωσης υποτιμά τις κυβερνητικές συμμαχίες και συνεργασίες, ακόμα κι από την πλευρά που τις τόλμησε με διαυγείς στόχους. Εξαφανίζοντας τον άλλο, εξαφανίζονται. Αλλά είναι η εξαφάνιση καθαυτή που οργανώνει τη νέα πραγματικότητα και δομεί τη μνήμη.
Στην βιβλίο του Περέκ, όλα οργανώνονται και νοηματοδούνται από εκείνο που λείπει. Το λιπόγραμμα. Κι από εκείνον που εξαφανίζεται. Τον πρωταγωνιστή του μυθιστορήματος. Η πολιτική οντότητα που εξαφανίζουν οι τηλεοπτικές ειδήσεις και η τρέχουσα ρητορεία, έχει άραγε επίγνωση της οργανωσιακής της δύναμης;
1 Georges Perec, “La disparition”, Gallimard, collection "L'imaginaire", 1969.
(*) Ο Φραγκίσκος Καλαβάσης είναι Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου