Το διττό πρόσωπο των ΜΜΕ: προπαγάνδα ή αντικειμενική ενημέρωση

http://www.efsyn.gr/arthro/ditto-prosopo-ton-mme-propaganda-i-antikeimeniki-enimerosi

Συντάκτης: 

Μαρία Αρβανίτη & Γωγώ Ντάλλη*

Σύμφωνα με το άρθρο 15 του Συντάγματος, όπως αναθεωρήθηκε το 2001, «Η ραδιοφωνία και η τηλεόραση υπάγονται στον άμεσο έλεγχο του Κράτους. O άμεσος έλεγχος του Κράτους, που λαμβάνει και τη μορφή του καθεστώτος της προηγούμενης άδειας, έχει ως σκοπό την αντικειμενική και με ίσους όρους μετάδοση πληροφοριών και ειδήσεων...».

Τι σημαίνει όμως αντικειμενικότητα και επί ίσοις όροις μετάδοση πληροφοριών και ειδήσεων; Και κατά πόσο τηρείται στην εποχή μας;

Η επίσηµη ιστορία της Ελληνικής Ραδιοφωνίας αρχίζει το 1938, µε τις µεταδόσεις του Ραδιοφωνικού Σταθµού Αθηνών (μετέπειτα ΕΙΡ).

Στο Σύνταγµα του 1952 δεν αναφέρεται καν ο όρος «τηλεόραση».

Η επίσηµη έναρξη της ελληνικής κρατικής τηλεόρασης έγινε στις 23 Φεβρουαρίου 1966.

Μετά την αποκατάσταση της ∆ηµοκρατίας, το Κοινοβούλιο ψήφισε το νέο Σύνταγµα που τέθηκε σε ισχύ το 1975 και στο οποίο για πρώτη φορά γίνεται αναφορά στον όρο «ραδιοτηλεόραση».

Οπως αναφέρει και ο καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου Νίκος Αλιβιζάτος:

«Η διάταξη που διαχωρίζει τον "Τύπο" από τα άλλα µέσα επικοινωνίας και τα εξαιρεί από τις προστατευτικές διατάξεις, "επέζησε" µίας δικτατορίας και µιας µεταπολίτευσης και στο διάστηµα αυτό "εµπεδώθηκε" η λειτουργία της ραδιοτηλεόρασης υπό τον κρατικό έλεγχο».

Η επιρροή της τηλεόρασης στο κοινωνικό γίγνεσθαι είναι καθοριστική, ενώ οι αλλαγές που σημειώθηκαν με την είσοδο των ιδιωτικών καναλιών και την άνοδο της ψυχαγωγίας οδήγησαν σε μια παρερμήνευση του ρόλου της.

Η αντικειμενικότητα ερμηνεύεται από πολλούς δημοσιογράφους ως μια μη ρεαλιστική έννοια, που μεταφράζεται ως τήρηση της δημοσιογραφικής δεοντολογίας με αμφιλεγόμενες συνέπειες.

Σύμφωνα με το άρθρο 1 του Κώδικα Δεοντολογίας των Δημοσιογράφων:

«Το δικαίωμα του ανθρώπου και του πολίτη να πληροφορεί και να πληροφορείται ελεύθερα είναι αναφαίρετο. Η πληροφόρηση είναι κοινωνικό αγαθό και όχι εμπόρευμα ή μέσο προπαγάνδας. Γι’ αυτό ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει να θεωρεί πρώτιστο καθήκον του προς την κοινωνία και τον εαυτό του τη δημοσιοποίηση όλης της αλήθειας».

Ένας γνωστός Πολωνός δημοσιογράφος είχε πει ότι «η είδηση δεν κρίνεται με κριτήριο το πόσο αληθινή είναι, αλλά με το πόσο ενδιαφέρουσα είναι».

Μια άποψη που φαίνεται να ταυτίζεται με τα λόγια του Πολίτη Κέιν του Ορσον Γουέλς: «Μην αφήσετε ποτέ την αλήθεια να σας στερήσει μια καλή ιστορία».

Και κάπως έτσι η αλήθεια και η αντικειμενικότητα αρχίζουν να ντύνονται με όμορφα, καλοφτιαγμένα ψέματα.

Τα ΜΜΕ διανύουν αναμφίβολα μια περίοδο κρίσης και έντονης αμφισβήτησης. Οι φρενήρεις ρυθμοί που απαιτούνται στον ανταγωνιστικό αυτό κλάδο δεν αφήνουν περιθώρια για επαλήθευση, απόδειξη ή σύγκριση με άλλες πηγές.

Ολοι τρέχουν να προλάβουν τη μεγάλη είδηση και μόνο ο πιο γρήγορος κερδίζει. Η δύναμη της εικόνας που στοχεύει κατευθείαν στο συναίσθημα καθιστά εύκολη την παραπλάνηση του κοινού, σπέρνοντας τη δυσπιστία.

Τέλος, η πολιτική και κοινωνικοοικονομική εξάρτηση των ΜΜΕ που δίνει συγκεκριμένη κατεύθυνση θυσιάζει την αντικειμενικότητα στον βωμό συμφερόντων, διατρέχοντας τον κίνδυνο της προπαγάνδας.

Η προπαγάνδα γεννήθηκε ως τακτική στη ναζιστική Γερμανία με σκοπό τον αποπροσανατολισμό των μαζών. Μάλιστα ο Χίτλερ είχε δημιουργήσει και ειδικό υπουργείο Προπαγάνδας, το οποίο ανέλαβε ο στενός συνεργάτης του Γιόζεφ Γκέμπελς.

Το τηλεοπτικό κοινό δεν μοιάζει ανεπηρέαστο από την κρίση στον χώρο των ΜΜΕ, αλλά αντίθετα φαίνεται να έχει αντιληφθεί το πρόβλημα στο σύστημα της ενημέρωσης και να αντιμετωπίζει με δυσπιστία και επιφυλακτικότητα τις πληροφορίες που λαμβάνει.

Ειδικότερα -και σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 2015- το 69% των Ελλήνων όχι μόνο δεν εμπιστεύεται τα μεγάλα κανάλια, αλλά το 72% υποστηρίζει την προσπάθεια της κυβέρνησης για την επαναχάραξη του ραδιοτηλεοπτικού χάρτη, ενώ μόλις το 18% είναι αρνητικό.

Η επίδραση που ασκούν τα ΜΜΕ σε ορισμένες περιπτώσεις είναι τρομακτική, θα έλεγε κανείς.

Οι τηλεθεατές πείθονται εύκολα γιατί ο δημοσιογράφος μπαίνει στο σπίτι τους, η φωνή του γίνεται μέρος της καθημερινότητάς τους, τους κοιτάει στα μάτια.

Και αφού μας κοιτάει στα μάτια δεν μπορεί να μας λέει ψέματα. Αυτό που ξεχνάμε πολλές φορές είναι ότι ανάμεσα στο βλέμμα του και στο δικό μας μεσολαβεί ένα γυαλί, που εμποδίζει πολλές φορές την αλήθεια να φτάσει στον αποδέκτη της.

Χαρακτηριστική περίπτωση προπαγάνδας είναι εκείνη των Σεπτεμβριανών.

Το 1955, η βρετανική κυβέρνηση, φανερά ενοχλημένη από τον αγώνα των Κυπριών για την ανεξαρτητοποίησή τους και την ένωσή τους με την Ελλάδα χρηματοδοτεί μια τουρκική προπαγάνδα σε βάρος της Ελλάδας.

Συγκεκριμένα, με κινητήριο μοχλό τη χαμηλής κυκλοφορίας τότε εφημερίδα «Χουριέτ», ξεκινά μια πύρινη αρθρογραφία με τίτλους όπως «Η Κύπρος είναι τουρκική», «Οι Ελληνες της Πόλης χρηματοδοτούν τον αγώνα της Κύπρου, μαζεύοντας χρήματα στις εκκλησίες».

Αποκορύφωμα της παραφιλολογίας αυτής που οδήγησε και στα Σεπτεμβριανά, με τον φανατισμό μερίδας του τουρκικού λαού και τις πρωτοφανείς θηριωδίες σε βάρος των Ελλήνων της Πόλης ήταν η έκρηξη βόμβας στο Τουρκικό Προξενείο της Θεσσαλονίκης, από την οποία σημειώθηκαν μικρές μόνο υλικές ζημιές.

Ωστόσο η εφημερίδα Instanbul Express δημοσίευσε παραποιημένες φωτογραφίες, που έδειχναν μεγάλες καταστροφές με τίτλο «Οι Ελληνες κατέστρεψαν το σπίτι του Πατέρα των Τούρκων».

Αξίζει να σημειωθεί ότι αρκετά χρόνια αργότερα ένας γνωστός Τούρκος δημοσιογράφος, ο Χιμκέτ Μπιλ, παραδέχτηκε την ανάμειξή του στην προπαγανδιστική γραμμή που είχε οργανώσει το Δημοκρατικό Κόμμα της Τουρκίας.

Μια άλλη περίπτωση είναι αυτή του πολέμου του Βιετνάμ, που ήταν ο πρώτος ουσιαστικά τηλεοπτικός πόλεμος.

Παρ' όλο που υπήρχε μεγαλύτερη δυνατότητα πληροφόρησης, στην αρχή κυριάρχησαν η παραπληροφόρηση και η μυστικότητα.

Το 1967, η κυβέρνηση Τζόνσον σχεδίασε μια επιχείρηση με τίτλο «Operation Success», που ήταν μια ομάδα πληροφοριών για το Βιετνάμ, αρμόδια να παρέχει καλές ειδησεογραφικές ιστορίες στα Mέσα Eνημέρωσης.

Τα ΜΜΕ προσπαθούσαν να εξιδανικεύσουν την παρουσία του αμερικανικού στρατού στα πεδία των μαχών επικαλούμενοι την πρόοδο και την ανάπτυξη, ενώ ενίοτε κατασκεύαζαν ανύπαρκτους εχθρούς για να δικαιολογήσουν την παρουσία τους (Κόλπος Τόκιν).

Από τις πιο μελανές σελίδες του πολέμου του Βιετνάμ ήταν η σφαγή του Μι Λάι, όπου το 1968 βρήκαν τραγικό θάνατο περίπου 500 άτομα άμαχου πληθυσμού. Η είδηση έμεινε κρυφή από το Πεντάγωνο για ένα χρόνο.

Το 1969, ο μάχιμος δημοσιογράφος Σέιμουρ Χερς θα φέρει στο φως τη σφαγή συγκλονίζοντας την παγκόσμια κοινή γνώμη.

Για να φτάσουμε στο πιο πρόσφατο, αμφιλεγόμενο δημοψήφισμα του 2015, που ερμηνεύτηκε και σχολιάστηκε ποικιλοτρόπως από τα ΜΜΕ.

Τον Ιούλιο του 2015 ξεκίνησε δικαστική έρευνα από την Εισαγγελία Αθηνών προκειμένου να διαπιστωθεί εάν τηλεοπτικοί σταθμοί και άλλα Mέσα Eνημέρωσης παραβίασαν την εκλογική νομοθεσία για τη ραδιοτηλεοπτική προβολή (άρθρο 10 του ν.3023 ) και το άρθρο 162 ΠΚ για τη νόθευση της εκλογικής βούλησης σχετικά με τον τρόπο που χειρίστηκαν το δημοψήφισμα.

Το σκηνικό στα Μέσα Ενημέρωσης και Πληροφόρησης μεταβάλλεται διαρκώς.

Το θέμα των τηλεοπτικών αδειών με τη γνωστή τροπολογία Παππά ορίζει ότι ο προσεχής διαγωνισμός για τις άδειες εκπομπής τηλεοπτικού σήματος, που θα λάβει τη μορφή δημοπρασίας, θα γίνει για τέσσερις άδειες, έρευνα την οποία εισηγείται το Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο της Φλωρεντίας, στο οποίο δόθηκε η έρευνα.

Το κοινό έχει διχαστεί, ωστόσο η εφαρμογή του νόμου θα δείξει τι μέλλει γενέσθαι και αν οι τέσσερις άδειες θα καταπολεμήσουν τη διαφθορά, όπως υπόσχονται, ή θα περιορίσουν το δικαίωμα του κοινού στην πληροφόρηση.

Ποιο είναι το πραγματικό πρόσωπο των ΜΜΕ; Αντικειμενικότητα ή προπαγάνδα; Η απάντηση αν και μοιάζει προφανής είναι άγνωστη.

Τα ΜΜΕ αλλάζουν συνεχώς πρόσωπο και ρόλο, γεγονός που παρερμηνεύει τον χαρακτήρα τους και την αποστολή τους.

Το ζητούμενο δεν είναι να βρούμε την απάντηση, αλλά να μη θέσουμε καν την ερώτηση.

* Φοιτήτριες της Νομικής Σχολής Αθηνών για την ομάδα Δίκαιο και Τέχνη