Η πραγματικότητα δεν είναι παρά μια αφήγηση.
Όχι γιατί δεν υπάρχουν γεγονότα αυτόνομα πέρα από την ανθρώπινη συνείδηση. Αλλά γιατί το μεγαλύτερο μέρος όσων γνωρίζουμε ή νομίζουμε ότι γνωρίζουμε δεν είναι αποτέλεσμα προσωπικών εμπειριών όσο πολλαπλών αφηγήσεων.
Ανάμεσα σε αυτές τις αφηγήσεις, εκείνες των ΜΜΕ παίζουν καταλυτικό ρόλο για το πώς προσλαμβάνουμε τα φαινόμενα που μας περιβάλλουν (1). Με άλλα λόγια, καθώς διαχειρίζονται αντικειμενικά δεδομένα,
τα ΜΜΕ περισσότερο κατασκευάζουν μια αντίληψη της πραγματικότητας παρά συνιστούν μια πιστή απεικόνισή της.
Της Χριστίνας Πάντζου
Σε μια εποχή κατά την οποία η χώρα μας βιώνει πρωτοφανή έξαρση των φαινομένων ξενοφοβίας και ρατσισμού, τα οποία έχουν οδηγήσει σε πρωτόγνωρη βία, έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον αφενός η αφήγηση και η κατασκευή που κάνουν τα ΜΜΕ για το μεταναστευτικό και αφετέρου ο τρόπος με τον οποίο νοηματοδοτούν την ταυτότητα-ετερότητα μέσα από τις αναφορές στους μετανάστες και το ρόλο τους στην κοινωνία.
Διότι ρατσιστικός λόγος δεν είναι μόνο ο άμεσα καταγγελτικός των φυλετικών διαφορών, που είναι και εύκολα αποκρούσιμος.
Είναι και η πιο δυσδιάκριτη εκλεπτυσμένη υπόγεια ρητορική, που δομείται στη βάση διαχωρισμών και διακρίσεων, οι οποίες αφυπνίζουν στο «κοινό» ανταγωνιστικά («μας παίρνουν τις δουλειές μας», «κλέβουν φόρους») και φοβικά («απειλούν την ασφάλεια και τη ζωή μας») ανακλαστικά.
Oι λέξεις,
οι διατυπώσεις,
οι χρήσεις τους
και οι συσχετίσεις τους, δεν είναι αθώες.
Κουβαλούν –όπως και οι αποσιωπήσεις– μηνύματα, εγγράφουν αντιλήψεις, νοηματοδοτούν καταστάσεις, υπονοούν συμφραζόμενα, αποδυναμώνουν ή ενισχύουν στερεότυπα, επηρεάζουν στάσεις.
Αυτά τα ρητά ή υπόρρητα μηνύματα επιχείρησε να καταγράψει η παρούσα έρευνα, που βασίζεται στις έντυπες εκδόσεις πέντε ενδεικτικών εφημερίδων πανελλαδικής κυκλοφορίας (Καθημερινή, Ελεύθερος Τύπος, Πρώτο Θέμα, Τα Νέα και Έθνος) στο διάστημα Μαρτίου – Οκτωβρίου 2012.
Οι τρεις πρώτες εφημερίδες είχαν ήδη αποτελέσει αντικείμενο πιλοτικής έρευνας του Προγράμματος MEDIVA (2) για την αξιολόγηση του πώς τα ΜΜΕ προωθούν την ένταξη των μεταναστών και αποτυπώνουν την πολυπολιτισμικότητα της ελληνικής κοινωνίας.
Τα Νέα και το Έθνος συμπεριλήφθηκαν λόγω της σημασίας τους ως οι απογευματινές εφημερίδες με τη μεγαλύτερη κυκλοφορία.
Η έρευνα ξεκινά τον Μάρτιο του 2012, όταν έχει ολοκληρωθεί εκείνη της MEDIVA, και ολοκληρώνεται τον Οκτώβριο του 2012, όταν η κλιμάκωση του φαινομένου της ρατσιστικής βίας οδήγησε την Πολιτεία να ανακοινώσει σχέδιο Προεδρικού Διατάγματος για τη δημιουργία Τμημάτων Αντιμετώπισης της Ρατσιστικής Βίας στην ΕΛ.ΑΣ.
Πρόκειται για μια περίοδο βεβαρημένη πολιτικά, καθώς σε αυτό το διάστημα υπήρξαν συγκεκριμένες συγκυρίες, οι οποίες σε μεγάλο βαθμό προσδιόρισαν και ένα σημαντικό κομμάτι τόσο της θεματολογίας όσο και του τρόπου παρουσίασής της.
Οι εκλογές του Μαΐου και του Ιουνίου, η δημοσκοπική άνοδος της Χρυσής Αυγής και η μετέπειτα είσοδός της στην Βουλή, η μετατροπή του μεταναστευτικού σε σημαία της πολιτικής ατζέντας των εκπροσώπων ενός ευρέως φάσματος κομμάτων που πλειοδότησαν σε απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς,
η «ανακάλυψη» και συστηματική ανάδειξη των συσσωρευμένων προβλημάτων από την έλλειψη μιας συγκροτημένης μεταναστευτικής πολιτικής,
κάποια εγκλήματα που επί μέρες απασχόλησαν την ειδησεογραφία, η έναρξη εφαρμογής της επιχείρησης «Ξένιος Ζευς» για την «πάταξη της λαθρομετανάστευσης και της εγκληματικότητας»,
η δημιουργία νέων κέντρων κράτησης, η προσφυγική κρίση στη Συρία και οι ευρωπαϊκές πιέσεις για έλεγχο των συνόρων, σε συνδυασμό με το βάθεμα της οικονομικής κρίσης, ανάμεσα στα άλλα, συνθέτουν ένα σκηνικό εξαιρετικά πρόσφορο για ρατσιστική ρητορική και ξενοφοβικές κορώνες, οι οποίες από το πεδίο της πολιτικής πέρασαν στην σφαίρα των μέσων ενημέρωσης και από το λόγο πέρασαν στην πράξη, εγκαινιάζοντας ένα πρωτόγνωρο κύμα ρατσιστικών επιθέσεων.
Η ρατσιστική ρητορική της νεοναζιστικής Χρυσής Αυγής μετακυλίστηκε σε ανησυχητικό βαθμό –συχνά ελάχιστα πιο «εξευγενισμένη»– και σε τμήμα της κατεστημένης ελληνικής πολιτικής σκηνής.
Εμπρηστικές δηλώσεις σχετικά με τους μετανάστες δημοσιεύονταν συστηματικά από τα ΜΜΕ στο πλαίσιο της ειδησεογραφίας, ενώ συγχρόνως υιοθετούνταν όλο και πιο αρνητικές εκφράσεις και εικόνες για να περιγράψουν με όρους «φόβου» μερικές μόνο από τις πολλές πλευρές του σύνθετου ζητήματος της μετανάστευσης.
Όταν η ρατσιστική βία κατά των μεταναστών έγινε χιονοστιβάδα, το κύμα επιθέσεων άρχισε να απασχολεί τα περισσότερα από αυτά τα έντυπα ως φαινόμενο που σχετίζεται μόνο με τη νεοναζιστική Χρυσή Αυγή και «ακροδεξιές ομάδες» και ως «απόρροια του κενού που άφησε η πολιτεία στην αντιμετώπιση της λαθρομετανάστευσης και της άρνησης να αναγνωρίσει τα προβλήματα που αυτή δημιούργησε» (το πιο σύνηθες επιχείρημα των άρθρων γνώμης).
Αλλά, δεν απασχόλησε –εκτός από ελάχιστους αρθρογράφους– το κατά πόσο η γλώσσα, το ύφος, το περιεχόμενο, συνολικά ο «λόγος» που χρησιμοποιήθηκε από τον ίδιο τον Τύπο ανταποκρινόταν σε μια ισορροπημένη παρουσίαση του μεταναστευτικού ή αντίθετα υπερέβαλε σε αναπαραγωγή αρνητικών στερεοτύπων συμβάλλοντας στη «συμβολική στοχοποίηση» των μεταναστών –νόμιμων ή παράτυπων– και των προσφύγων ως «απειλή», με όσα αυτό μπορεί να συνεπάγεται ως προς τη διαμόρφωση κοινωνικών στάσεων.
Διερευνώντας αυτόν ακριβώς τον «λόγο» μέσα από την αποτίμηση σχεδόν 1.800 σχετικών δημοσιευμάτων που καταγράφηκαν (3) σε αυτό το οκτάμηνο, το βασικό συμπέρασμα δεν διαφέρει από εκείνο που πριν ένα χρόνο διατύπωσε η έρευνα του Προγράμματος MEDIVA: η εικόνα είναι απογοητευτική.
Σε αυτό το κρίσιμο διάστημα, όπως αποτυπώνεται και στις ενδεικτικές ενότητες που ακολουθούν, η ουδετερότητα και η νηφαλιότητα για ένα τόσο καίριο πρόβλημα όσο το μεταναστευτικό δεν ήταν τα στοιχεία που χαρακτήρισαν ως σύνολο αυτή την αντιπροσωπευτική μερίδα του ελληνικού Τύπου – έστω κι αν υπάρχουν διαφοροποιήσεις ανάμεσα στις εφημερίδες. Αυτό αποτυπώνεται και στις ενδεικτικές ενότητες της έρευνας που θα δημοσιευτούν τις επόμενες ημέρες:
1. Η Χρυσή Αυγή και ως μιντιακό φαινόμενο2. Οι «λαθραίοι» και η εγκληματικότητα ως συνώνυμο της μετανάστευσης3. Έχουν εθνικότητα τα ειδεχθή εγκλήματα;4. Οι «υγειονομικές βόμβες» και η «νοσηρότητα» στο μεταναστευτικό λόγο5. Ο Ξένιος Ζευς αποχαιρέτισε τον τόπο που τον γέννησε6. Υποδοχή, κράτηση, φιλοξενία: ένα αξεδιάλυτο κουβάρι7. Τιτιβίσματα, χιούμορ, άποψη και η αβάσταχτη βαρύτητα των λέξεων8. Ο ρατσισμός εισάγεται δια… της βίας στα ΜΜΕ9. Ο νόμος Ραγκούση και ο συμβολικός εκμηδενισμός των νόμιμων μεταναστών10. Δράματα προσφύγων εκτός των συνόρων, «απειλές λαθρομεταναστών» εντός ή πλησίον των συνόρων
Αντίθετα, στις αναφορές του Τύπου για το μεταναστευτικό κυριάρχησαν δύο χαρακτηριστικά. Πρώτον, οι εφημερίδες επέβαλαν διαχωριστικές γραμμές, γενικεύοντας και δομώντας την ταυτότητα των μεταναστών στη βάση της πόλωσης ανάμεσα στο «εμείς» και το «άλλοι», και η εικόνα του «άλλου» παρουσιάστηκε ελαχιστοποιώντας ή απαλείφοντας κάθε θετικό στοιχείο.
Και δεύτερο –και πάλι γενικεύοντας– εστίασαν στον μετανάστη ως «πρόβλημα» ή «απειλή», τον συσχέτισαν συστηματικά με την ανομία, το έγκλημα, την ανασφάλεια, τη «νοσηρότητα» κυριολεκτικά και συμβολικά, έτσι που εκμηδενίστηκε η όποια θετική «ανάγνωση» του ρόλου του στην κοινωνία. Είναι ακριβώς αυτές οι δύο στρατηγικές που κατά τον θεωρητικό Teun A. van Dijk (4) ορίζουν το ρατσιστικό λόγο.
Για τα ΜΜΕ είναι πραγματική πρόκληση να αφηγηθούν με ψυχραιμία και νηφαλιότητα την ιστορία ενός κόσμου στον οποίο οι μετακινήσεις πληθυσμών αυξάνουν όσο ποτέ στο παρελθόν εκθέτοντας τις κοινωνίες στους «άλλους». Σήμερα οι μετανάστες έχουν ξεπεράσει τα 214 εκ. σύμφωνα με το Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης και κάθε χώρα του πλανήτη είναι τόπος καταγωγής, προορισμός ή ενδιάμεσος σταθμός στη μετακίνησή τους.
Γι’ αυτό και αποτελεί επιτακτική αναγκαιότητα να υπάρξει μια ισόρροπη και αντικειμενική ενημέρωση για το θέμα των μεταναστευτικών ροών, με όλες τις ιδιαιτερότητες και τις πιέσεις που μπορεί να ασκούν σε κάποιες χώρες.
«Είναι επιτακτικό να βρούμε τρόπους για έναν πιο θετικό και πλουραλιστικό λόγο για τη μετανάστευση» επεσήμανε ο Χόρχε Σαμπάιο της Συμμαχίας των Πολιτισμών του ΟΗΕ στην έναρξη διεθνούς συνάντησης δημοσιογράφων, εκδοτών και ειδημόνων σε μεταναστευτικά θέματα, την οποία οργάνωσε η Συμμαχία και το Global Editors Network το Φεβρουάριο του 2013 στο Παρίσι. Όλοι συμφώνησαν ότι δεν αρκεί να καταδικάζεις τον ρατσισμό και ότι απαιτείται πολλή δουλειά για να αποφύγουν τα ΜΜΕ την υπερβολή, την μονομέρεια, τα «τοξικά κείμενα», εν τέλει όλα όσα συμβάλουν στην διάδοση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας.
Όπως επίσης –με δεδομένο ότι η αυτορρύθμιση δεν έχει να επιδείξει ιδιαίτερα ενθαρρυντικά αποτελέσματα– όλοι συμφώνησαν ότι απαιτείται, πέρα από την κατάρτιση των δημοσιογράφων που ασχολούνται με το θέμα, και η επεξεργασία τόσο ενός γλωσσαρίου όρων όσο και ενός κώδικα δεοντολογίας που να προωθεί το σεβασμό του «άλλου» και να απορρίπτει γενικεύσεις και απλουστεύσεις.
Απαιτείται ένας κώδικας αντιμετώπισης των αιτούντων άσυλο, προσφύγων, μεταναστών και θυμάτων trafficking χωρίς προκαταλήψεις και στερεότυπα, σαν τη «Χάρτα της Ρώμης», που συμφωνήθηκε από εκδότες και δημοσιογραφικές ενώσεις στην Ιταλία σε συνεργασία με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και αποτελεί πρόταση πρότυπης αμερόληπτης στάσης των ΜΜΕ απέναντι στο σύνθετο ζήτημα του μεταναστευτικού.
Με δεδομένα τα ευρήματα όχι μόνο αυτής αλλά όλων των σχετικών ερευνών που εδώ και χρόνια επισημαίνουν τα ελλείμματα στον τρόπο με τον οποίο χειρίζονται το μεταναστευτικό τα ελληνικά ΜΜΕ, θα ήταν εξαιρετικά χρήσιμο η Χάρτα της Ρώμης να αποτελούσε, μαζί με άλλα αντίστοιχα κείμενα, βάση για να ανοίξει η συζήτηση για έναν ελληνικό σχετικό κώδικα δεοντολογίας (5).
ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ
Πώς κατασκευάζεται ο πόλεμος και ο εχθρός
Το μεταναστευτικό ζήτημα χρησιμοποιήθηκε προεκλογικά για ψηφοθηρία και μετεκλογικά για να δημιουργήσει αποδιοπομπαίους τράγους απέναντι σε πολίτες ήδη φοβισμένους με την οικονομική ανασφάλεια. Η Χρυσή Αυγή στιγματίστηκε από τα ΜΜΕ και εξαπολύθηκαν μύδροι εναντίον της, γιατί μίλησε για τους μετανάστες ως «υπανθρώπους τριτοκοσμικούς, τρισάθλιους που κουβαλούν κάθε λογής αρρώστιες». Καλούσε σε «ανακατάληψη των πόλεων», υποσχέθηκε να «ξεβρομίσει τον τόπο από τα σκουπίδια», αφού «η Ελλάδα έγινε σκουπιδότοπος της Ευρώπης», και προειδοποιούσε ότι «οι πολίτες παίρνουν το νόμο στα χέρια τους [...] αφού ζούμε έναν ανεξέλεγκτο πόλεμο που πηγάζει από μετανάστες».
Ωστόσο, δεν θεωρήθηκαν επαρκώς προκλητικές ώστε να καταδικαστούν ανάλογες δηλώσεις από το υπόλοιπο πολιτικό φάσμα, και ιδίως κυβερνητικών παραγόντων.
Μέσα από την καθημερινή ειδησεογραφία αυτές βομβάρδιζαν την κοινή γνώμη με απαξιωτικές εκφράσεις, που ενέτειναν τον φόβο, την απέχθεια και το αίσθημα απειλής απέναντι σε κάθε ξένο, ιδίως διαφορετικού χρώματος, αφού αυτοί αποτελούσαν την «ορατή» όψη της μετανάστευσης.
«Λαθρομετανάστες ληστεύουν, σκοτώνουν, βιάζουν. AIDS, ελονοσία, φυματίωση και ηπατίτιδα κουβαλάνε οι λαθρομετανάστες. Μαζί θα τους διώξουμε» υποσχόταν αρχηγός κόμματος προτείνοντας επιπρόσθετα:
«οι μετανάστες που φθάνουν λαθραία στη χώρα να κλείνονται σε εγκαταλειμμένα στρατόπεδα και να τρώνε μόνο όσοι παράγουν για την Ελλάδα». «Να χρησιμοποιηθούν οι λαθρομετανάστες που δεν μπορούν να απελαθούν για φτηνό εργατικό δυναμικό σε ειδικές οικονομικές ζώνες, που ταυτόχρονα θα είναι και περιοχές διαμονής τους», αφού «κάθε μετανάστης που εργάζεται παίρνει μια θέση από τους Έλληνες» υπερθεμάτιζε αρχηγός άλλου κόμματος.
Για «επιχειρήσεις σκούπα για την πάταξη της λαθρομετανάστευσης και της εγκληματικότητας» και «προσπάθεια να καθαρίσει κάθε δραστηριότητα και φαινόμενα που υπάρχουν στο κέντρο της Αθήνας», μιλούσε πρώην κυβερνητικό στέλεχος. «Να εξουδετερώσουμε την βόμβα του μεταναστευτικού η οποία βρίσκεται στα θεμέλια της ελληνικής κοινωνίας», καλούσε ο ίδιος, φορτίζοντας περαιτέρω το τοπίο της κοινωνικής ανασφάλειας με το: «θα διασφαλίσουμε ότι η Ελλάδα δεν θα είναι χώρα, όπου μπαίνει όποιος θέλει και εγκληματεί σε συνεργασία με άλλους εγκληματίες».
Τη σκυτάλη έπαιρνε άλλο πρώην κυβερνητικό στέλεχος, το οποίο ανακοινώνοντας «επιχειρήσεις σκούπα» στο κέντρο έκανε λόγο για «Υγειονομική βόμβα που έχει εκραγεί. Το πρόβλημα ξέφυγε από το γκέτο των λαθρομεταναστών και αναμείχθηκε με τη δρώσα ελληνική κοινωνία». Αποκαλύπτοντας μάλιστα τη ρίζα του προβλήματος εξηγούσε: «Η κατεύθυνση για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης λαθρομεταναστών είναι απολύτως σωστή. Η κατάσταση στο κέντρο της Αθήνας είναι απελπιστική. Έχουν αυξηθεί μολυσματικές ασθένειες όπως η φυματίωση και το AIDS μέσω της σεξουαλικής επαφής, της χρήσης ναρκωτικών, των άθλιων συνθηκών στέγασης και διαβίωσης».
«Άλλη απόδειξη των θλιβερών συνεπειών της λαθρομετανάστευσης είναι ότι, από την εγκληματικότητα, το 65% είναι εισαγόμενη στις γειτονιές γκέτο όπου επικρατεί η ανομία» προειδοποιούσε προβεβλημένο κομματικό στέλεχος. Παράλληλα, συνάδελφός του φώτιζε ακόμη μια «ζοφερή» πλευρά της παρουσίας των μεταναστών στη χώρα, υποστηρίζοντας ότι: «Η μαζική λαθρομετανάστευση έχει τεράστιο οικονομικό και κοινωνικό κόστος [...] είναι τόση η αρνητική δυναμική της που μπορεί από μόνη της να θέσει τη χώρα εκτός ευρώ».
Ένας εξέχων πολιτικός προειδοποιούσε ότι «η Αθήνα έχει καταρρεύσει ως τουριστικός προορισμός εξαιτίας των λαθρομεταναστών και επομένως δεν μπορεί να υπάρξει οικονομική ανάκαμψη, αν δεν φύγουν οι εκατοντάδες χιλιάδες παράνομοι μετανάστες».
Και, εκπρόσωπος μεγάλου κόμματος συμπλήρωνε το παζλ, αναλύοντας ότι «ιδιαίτερα σημαντικές είναι οι κοινωνικές συνέπειες του φαινομένου της λαθρομετανάστευσης, όπως για παράδειγμα η έλλειψη θέσεων στους δημόσιους παιδικούς σταθμούς».
«Η βία, ο φόβος, η ανασφάλεια είναι από τα μεγαλύτερα προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας… Θα ανακαταλάβουμε τις πόλεις μας από τα γκέτο των παράνομων μεταναστών», υποσχόταν προεκλογικά αρχηγός μεγάλου κόμματος. Ο ίδιος πολιτικός επαναλάμβανε ότι «θα υπάρξει πόλεμος στη λαθρομετανάστευση και το παρεμπόριο».
Και, προς επίρρωση της απειλής (σημειολογικά νομιμοποιώντας τα μέσα για την αντιμετώπισή της), πρόσθετε ότι «οι λαθρομετανάστες είναι τύραννοι της κοινωνίας», όπως ακριβώς και η Χρυσή Αυγή, η οποία με αέρα στα πανιά της από την υιοθέτηση της ατζέντας και της ρητορικής της, προχώρησε ένα βήμα περισσότερο, εφαρμόζοντας την αρχαία σπαρτιατική παράδοση της ξενηλασίας, βαρβαρικό έθιμο της βίαιης και αιματηρής εκδίωξης των ξένων.
«Δεν θα γίνουμε η χωματερή της Αθήνας», απαντούσε με οργή εκπρόσωπος της τοπικής αυτοδιοίκησης για σχεδιαζόμενο κέντρο κράτησης μεταναστών στην περιοχή της. Και εξίσου οργισμένος για την εγκατάσταση προσωρινού κέντρου κράτησης μεταναστών στην πόλη του, ένας άλλος τοπικός ιθύνων έκοβε την υδροδότηση του κέντρου εξηγώντας «είμαστε σε πόλεμο και στον πόλεμο όλα επιτρέπονται».
«Θα καταρρεύσουμε… Η χώρα χάνεται. Από την κάθοδο των Δωριέων, 4.000 χρόνια πριν, ουδέποτε η χώρα δέχθηκε τόσο μεγάλης έκτασης εισβολή… Πρόκειται για βόμβα στα θεμέλια του έθνους»:
Αυτά ήταν τα λόγια που συνόδευαν την ανακοίνωση της επιχείρησης «Ξένιος Ζευς» για «την απώθηση των παράνομων μεταναστών από τον Έβρο και την απομάκρυνσή τους από την Αθήνα και την περιφέρεια», λησμονώντας μάλλον ότι οι Δωριείς, απόγονοι του Έλληνα κατά την μυθολογία, ήταν ένα από τα τέσσερα φύλα που διαμόρφωσαν το ελληνικό έθνος.
Και συνέχιζε, περιγράφοντας με δραματικούς τόνους την κατάσταση της χώρας από την παρουσία των μεταναστών «ως επί των τειχών της Κωνσταντινούπολης την 29η Μαΐου του 1453».
Δεκάδες παρόμοιες δηλώσεις –πολλές από τις οποίες δεν διέφεραν σε κυνισμό, μισαλλοδοξία και λεκτική βία από τη «μιντιακά καταγγελτέα» ρατσιστική ρητορική της Χρυσής Αυγής– μεταφέρθηκαν στα ΜΜΕ όχι μόνο ασχολίαστες συνήθως, αλλά και με μερίδα του Τύπου να τις υιοθετεί σε ειδησεογραφικά κείμενα, ρεπορτάζ και άρθρα γνώμης, τα οποία με ανάλογους τίτλους και εφάμιλλο πάθος μετέφεραν τη συζήτηση για το μεταναστευτικό σε πολεμικούς όρους.
Μια μειοψηφία αρθρογράφων, η οποία επέκρινε ξενοφοβικές ρητορικές, πρακτικές και πολιτικές που αναπτύσσονταν και πέραν της Χρυσής Αυγής, δεν κατάφερε να ανατρέψει την ισοπεδωτική εικόνα που απέρρεε από αυτόν το συστηματικά απαξιωτικό λόγο.
Είναι αυτός ακριβώς ο λόγος που, υποδαυλίζοντας φοβικά σύνδρομα και βομβαρδίζοντας τους αναγνώστες με ιδεολογικά και συμβολικά φορτισμένους απειλητικούς όρους, στοχοποίησε συνολικά τους μετανάστες ως υπεύθυνους για όλα τα δεινά της χώρας.
«Πόλεμος», «εισβολή», «τσουνάμι», «κατάληψη», «απόβαση», «αναχαίτιση», «πολιορκία», «άλωση», «βόμβα», «κατάρρευση», «μόλυνση», «αρρώστια», «σκούπα», «καθάρισμα», «έξαρση εγκληματικότητας», «εκρηκτική κατάσταση», «απειλή», «ανασφάλεια», είναι μερικές μόνο από τις εκφράσεις που κυριάρχησαν αυτό το διάστημα στις εφημερίδες για το μεταναστευτικό.
Πρόκειται για λέξεις και εκφράσεις που δεν αποτελούν γλωσσικό ολίσθημα, αλλά σχολαστικά επιλεγμένες διατυπώσεις, οι οποίες συνιστούν έναν «λόγο» εμπρηστικό, που παρουσιάζει τους μετανάστες όχι μόνο ως περιττούς αλλά και ως επικίνδυνους. Στην καλύτερη περίπτωση αυξάνει τη δυσπιστία της κοινωνίας απέναντί τους, στη δε χειρότερη τη στρέφει εναντίον τους.
Ο πόλεμος απαιτεί εχθρό κι αυτός κατασκευάστηκε στο πρόσωπο των μεταναστών. Και συγχρόνως προϋποθέτει βία και ανορθόδοξες μεθόδους, αίμα και αθώα θύματα και υπόγεια νομιμοποιεί τη δήθεν «αντίσταση κατά των εισβολέων», που στην Ελλάδα πλέον γίνεται με κλωτσιές, σιδερογροθιές, ρόπαλα τυλιγμένα σε ελληνικές σημαίες και φονικά μαχαίρια.
Υποσημειώσεις:
(1) Η «κατασκευή» της πραγματικότητας και τα ΜΜΕ, G. Gerbner, στον ομώνυμο τόμο, επιμέλεια Ρ. Παναγιωτοπούλου, Π. Ρηγοπούλου, Μ. Ρήγου, Σ. Νοτάρης. εκδ. Αλεξάνδρεια
(2) http://www.eui.eu/Projects/MEDIVA/Events/2012–03–27–Greeknationalevent.aspx
(3) Στην καταγραφή των δημοσιευμάτων συμμετείχε και η δημοσιογράφος Ευαγγελία Φραντζόγλου
(4) Racism and the Press, Teun A. van Dijk. London: Routledge
(5) Σε συνάντηση μεταξύ εκπροσώπων της Ύπατης Αρμοστείας και της ΕΣΗΕΑ/ΠΟΕΣΥ τον Δε-κέμβριο του 2012, υπήρξε μια αρχική δέσμευση από την πλευρά των ελληνικών δημοσιογραφι-κών Ενώσεων – μελών της ΠΟΕΣΥ για στενότερη συνεργασία προς την κατεύθυνση ενσωμάτωσης της «Χάρτας της Ρώμης» στον Κώδικα Δεοντολογίας που διέπει του Έλληνες δημοσιογράφους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου