Της Ηλιάνας Γιαννούλη
Από την αρχή σχεδόν της ιδιωτικής τηλεόρασης, ο τρόπος παρουσίασης των τηλεοπτικών ειδήσεων έχει απασχολήσει τους τηλε-κριτικούς, οι οποίοι έγκαιρα διέγνωσαν ότι οι τηλεοπτικές ειδήσεις έχουν προσλάβει τη διάσταση θεατρικής παράστασης ή θεάματος.
Τα «τηλεοπτικά παράθυρα, όπως πρωτο-παρουσιάστηκαν στο ελληνικό κοινό από το ΣΚΑΪ και στη συνέχεια υιοθετήθηκαν από όλα τα δελτία ειδήσεων καθιέρωσαν το μορφικό στοιχείο των εκπομπών συζητήσεων στα τηλεοπτικά δελτία, αυξάνοντας δραματικά τη χρονική τους διάρκεια (Παπαθανασόπουλος, 1997, σ.276-277). Το γεγονός ότι η τακτική αυτή βρήκε γρήγορα πολλούς μιμητές οφείλεται στον έντονο ανταγωνισμό που χαρακτηρίζει το εγχώριο τηλεοπτικό πεδίο και στην εμπορική λογική της τηλεόρασης.
Μέχρι στιγμής, οι συνέπειες της δραματοποιημένης πληροφόρησης είναι εμφανείς στα μορφικά στοιχεία όλων των τηλεοπτικών δελτίων: γρήγοροι ρυθμοί παρουσίασης, επιδερμική – καταρχήν – ανάλυση, συχνές απευθείας συνδέσεις και συναισθηματικά «φορτισμένες ειδήσεις» που συνοδεύονται από το απαραίτητο οπτικό υλικό αποτελούν την «συνταγή επιτυχίας» κάθε δελτίου ειδήσεων που διεκδικεί μια θέση στο χάρτη της εμπορευματοποιημένης ενημέρωσης.
Σήμερα, τα δελτία ειδήσεων εισέρχονται δυναμικά στην εποχή της «πασαρέλας» των παρουσιαστών, υιοθετώντας μια τηλεοπτική μόδα που απαιτεί κίνηση παντού:
από την γρήγορη εναλλαγή θεμάτων και γραφικών, μέχρι τον παρουσιαστή του δελτίου, ο οποίος καλείται όρθιος πλέον να καλωσορίσει τους τηλεθεατές στο τηλεοπτικό στούντιο, σε μια προσπάθεια να εναρμονιστεί στο τοπίο γρήγορης ροής των ειδήσεων.
Οι σοβαροί – στατικοί anchormen και anchorwomen, που πριν από χρόνια περιόριζαν τις εκφράσεις τους στο ελάχιστο, στο πλαίσιο ενός τηλεοπτικού καθωσπρεπισμού που ήθελε τον κεντρικό εκφωνητή του δελτίου ειδήσεων το ίδιο «ατσαλάκωτο» με το κοστούμι που φορούσε, τώρα βρίσκονται επί ποδός, σε μια προσπάθεια να πείσουν το κοινό για το επείγον, το γρήγορο, το τόσο αστραπιαία ανανεούμενο της είδησης που σχεδόν την καθιστά φευγαλέα. Η νέα αυτή τάση υιοθετήθηκε από το ΣΚΑΪ και στη συνέχεια τα βήματά του ακολούθησαν ο Αlpha, το ΜΕGA, αλλά και το STAR.
Ένας όρθιος παρουσιαστής δίνει την αίσθηση της ετοιμότητας, δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι βρίσκεται ανά πάσα στιγμή εκεί που συμβαίνουν τα γεγονότα, εμφανίζεται ως πανταχού παρών στην εποχή της αέναης ροής της πληροφορίας, είναι αυτός που μπορεί να «αιχμαλωτίσει» τις εξελίξεις στην οθόνη μας, με την ίδια ταχύτητα και ευκολία που κάνει scroll στο τάμπλετ του.
Όπως παρατηρεί ο Huxford (2007, p. 668) αυτή η αίσθηση της στιγμιοποίησης (instantiation) και της εγγύτητας (proximity) – στο σημείο εξέλιξης των γεγονότων – αποτελούν δύο στοιχεία ζωτικής σημασίας για την προώθηση και την επιβολή της «δημοσιογραφικής αυθεντίας», με αποτέλεσμα οι τηλεοπτικοί σταθμοί να καταφεύγουν συχνά σε τεχνικές που δημιουργούν αυτή την ψευδαίσθηση της «επιτόπιας μαρτυρίας» με στόχο να ενισχύσουν το κύρος του δελτίου τους (όπ.π, σ.662-663).
Παρατηρούμε λοιπόν, ότι το νέο μορφικό στοιχείο των τηλεοπτικών ειδήσεων είναι ο παρουσιαστής που ειδικεύεται σε stand –ups – και close-ups – ενημέρωσης, ένας δεξιοτέχνης animateur που προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στη σοβαρή ενημέρωση και την τηλεοπτική πασαρέλα.
Οι περισσότεροι παρουσιαστές ενίοτε αμήχανοι και νευρικοί, προσπαθούν να βρουν τη θέση τους δίπλα στα υπερμεγέθη video walls, παίζοντας το «τελευταίο τους χαρτί» σε μια αδηφάγα τηλεοπτική αρένα, στην οποία ο παρουσιαστής ειδήσεων δεν κρίνεται μόνο από τη δημοσιογραφική του δεινότητα, αλλά και από την ικανότητά του να προσελκύσει ως εικαστικό δρώμενο πλέον, το μάτι του τηλεθεατή.
Ο δημοσιογράφος – «performer» δεν είναι τίποτε περισσότερο από τον απόλυτο θρίαμβο του «infotainment» στην τηλεοπτική πραγματικότητα.
Στην Αμερική, η τάση αυτή πρωτοεμφανίστηκε το 1996 με πρώτο διδάξαντα τον anchorman Tom Brokaw στο «NBC Nightly Νews» και στη συνέχεια το παράδειγμα του μιμήθηκαν παρουσιαστές από όλα τα μεγάλα αμερικανικά δίκτυα: Fox News, CNN και MSNBC (Jensen, 2001).
O παραγωγός του «NBC Nightly News» , David Doss σχολιάζοντας τις αλλαγές στον τρόπο παρουσίασης των ειδήσεων επεσήμανε ότι ενώ με την έλευση του Διαδικτύου και της καλωδιακής τηλεόρασης ο τρόπος ενημέρωσης του αμερικανικού κοινού άλλαξε δραματικά, στο πεδίο των δελτίων ειδήσεων δεν είχε παρατηρηθεί καμία αισθητή διαφοροποίηση τα τελευταία χρόνια.
«Δεν θα υπάρχει γραφείο και ο Τοm θα στέκεται μπροστά από ένα ευφάνταστο video wall. Ελπίζουμε ότι οι τηλεθεατές βλέποντας αυτές τις αλλαγές θα σταθούν(στο δελτίο μας) να δουν τι συμβαίνει» είχε δηλώσει τότε χαρακτηριστικά ο ίδιος ο Doss (Jensen, 2001), περιγράφοντας γλαφυρά μια εικόνα που λίγο- πολύ εμφανίστηκε τα τελευταία χρόνια στους ελληνικούς τηλεοπτικούς δέκτες.
Η «νέα» αυτή μόδα των όρθιων παρουσιαστών έχει απασχολήσει εδώ και χρόνια τους κριτικούς στο εξωτερικό κάνοντας λόγο για το φαινόμενο των «catwalk news». Η πιο αυστηρή κριτική που ασκείται στα «δελτία τηλεοπτικής πασαρέλας» αφορά στην μετατόπιση του ενδιαφέροντος του τηλεθεατή από το περιεχόμενο της είδησης στην εξωτερική εμφάνιση του παρουσιαστή.
Η Walden (2010) επικαλούμενη τη μελέτη του Επικοινωνιολόγου, Καθηγητή Albert Mehrabian, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της οποίας μόνο το 7% της συνολικής επιρροής που ασκεί η τηλεόραση στο κοινό στηρίζεται στο λεκτικό περιεχόμενο, ενώ το 55% της δύναμής της στηρίζεται σε εξω-λεκτικό περιεχόμενο, εξηγεί γιατί οι παρουσιαστές σήμερα ασχολούνται τόσο πολύ με την εξωτερική τους εμφάνιση, αλλά και γιατί η ίδια η εξωτερική εμφάνιση των παρουσιαστών (ενδυματολογικές επιλογές, στάση σώματος) μπορεί να αποσπά την προσοχή του κοινού από τα μηνύματα που οι παρουσιαστές εκφωνούν, ανεξάρτητα από τη βαρύτητα της είδησης.
Το ερώτημα αν αυτές οι αλλαγές στον τρόπο παρουσίασης των ειδήσεων προσδίδουν πραγματικά κάτι καινούριο στην ενημέρωση ή αποτελούν απλώς το κύκνειο άσμα των τηλεοπτικών σταθμών στην προσπάθειά τους να κρατήσουν «ζωντανά» τα δελτία ειδήσεων παραμένει ανοικτό στο διάλογο (Friedman, 2012).
Για άλλη μια φορά το ζήτημα της ουσίας της ενημέρωσης εισέρχεται στο επίκεντρο της δημόσιας ατζέντας. Κι αυτή τη φορά φαντάζει πιο επίκαιρο και επιτακτικό από ποτέ.
Σε μια εποχή, όπου η πληροφορία ρέει ανεξέλεγκτη, χωρίς να περνά από τα κατάλληλα φίλτρα διασταύρωσης, τα δελτία ειδήσεων που άλλοτε αποτελούσαν έμβλημα κύρους για τον εκάστοτε τηλεοπτικό σταθμό, μετατρέπονται σε ένα ομογενοποιημένο προϊόν που παράγεται με βάση τους κανόνες της εύπεπτης δραματοποιημένης πληροφόρησης. Παραφράζοντας την Morell (2010) ίσως τελικά την ειδοποιό διαφορά των σύγχρονων τηλεοπτικών δελτίων να μην αποτελεί ούτε καν ο κεντρικός παρουσιαστής, αλλά οι ενδυματολογικές του επιλογές.
Αν τελικά, η ενημέρωση θυσιάζεται στο βωμό της τηλεθέασης και όλοι οι τηλεοπτικοί σταθμοί αργά ή γρήγορα υιοθετούν τα ίδια μέσα, αναπαράγοντας χωρίς σκέψη τηλεοπτικά μοτίβα στο πλαίσιο ενός στείρου ανταγωνισμού, τότε όπως χαριτολογώντας αναρωτιέται ένας Αμερικανός παραγωγός ειδήσεων «αν σήμερα, η τάση είναι οι παρουσιαστές να εκφωνούν όρθιοι τα δελτία, σύντομα κάποιος θα πρέπει να παρουσιάσει τις ειδήσεις ξαπλωτός για να μπορέσει να ξεχωρίσει από τους ανταγωνιστές του… ».
Και ίσως τελικά ο «πολιτισμός των ηλιθίων» που περιέγραφε σχεδόν προφητικά, 25 χρόνια πριν, ο Bernstein αναφερόμενος στις επιπτώσεις της εμπορικής δημοσιογραφίας να μην είναι και τόσο μακριά, όσο θέλουμε ή μας συμφέρει να πιστεύουμε.
Βιβλιογραφία
Βerstein, C. (1992) “The Idiot Culture”, New Republic, July 8, pp. 22-28.
Friedman , P.(2012) “Weighing anchors”, Columbia Journalism review, 16 July, διαθέσιμο σε «http://www.cjr.org/feature/weighing_anchors.php?page=all» http://www.cjr.org/feature/weighing_anchors.php?page=all, προσβάσιμο: Οκτώβριος 2014.
Ηuxford, J. (2007) “The proximity paradox; Live reporting, virtual proximity and the conce-pt of place in the news”,Journalism, Vol. 8(6), pp.657-674.
Jensen, E.(2001) “Anchors Stand and Deliver; In today’s TV news, forget about chairs”, Los Angeles Times, 21 July, διαθέσιμο σε http://articles.latimes.com/2001/jul/21/entertainment/ca-24838″http://articles.latimes.com/2001/jul/21/entertainment/ca-24838, προσβάσιμο: Οκτώβριος 2014.
Μorell, N. (2007) “Are Television News Programs Becoming Nothing More Than Infotainment”, Senior Honors Projects, Paper 51, διαθέσιμο σε http://digitalcommons.uri.edu/srhonorsprog/51/?utm_source=digitalcommons.uri., προσβάσιμο: Νοέμβριος 2014.
Παπαθανασόπουλος , Σ. (1997) Η δύναμη της τηλεόρασης: Η λογική του μέσου και η αγορά, Αθήνα, Καστανιώτης.
Walden, C. (2010) “The catwalk of television news; Are female TV presenters making the headlines for all the wrong reasons?”, The Telegraph , 19 August διαθέσιμο σε http://www.telegraph.co.uk/culture/tvandradio/7952793/The-catwalk-of-television-news.html» http://www.telegraph.co.uk/culture/tvandradio/7952793/The-catwalk-of-television-news.html, προσβάσιμο: Οκτώβριος 2014.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου